آرامگاه فردوسی در شهر کهن توس
آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی در فاصله 25 کیلومتری جاده مشهد به چناران است. برای رفتن به آرامگاه فردوسی باید خودتان را به بلوار شاهنامه برسانید، آنجاست که می‌بینید رستم سوار بر رخش به استقبال آمده تا شما را تا مزار حکیم توس همراهی کند. وقتی بدانید مسیری که در ابتدای آن قرار دارید روزگاری بخشی از ابر شهر باستانی توس بوده است، دچار هیجانی وصف نشدنی در خود می‌شوید. در مسیر مستقیم که پیش بروید آثاری از تمدن کهن این شهر را می‌بینید از جمله بقایای دیوار عظیم شهر که در دو طرف جاده خودنمایی می‌کنند. اینها قسمتی دوازه های مرو و رودبار و برج و باروی این دیوار چهار کیلومتری دور شهر هستند. از علت قطور بودن دیوار شهر چیزهای زیادی شنیده می شود، که یکی از آنها امکان رفت و آمد اسب و کالسکه نگهبانان روی آنها بوده است. خوب که به قطر دیوارها دقت کنید به درستی این ادعاها اطمینان پیدا می کنید.
این روزها دروازه مرو در حال بازسازی است تا محدوده شهر توس را به شکل عینی به ما نشان دهد. کمی که از آنها بگذرید گنبد خشتی بلندی از بین درختان خودنمایی می کند، شکوه بنا از اهمیت کاربری آن خبر می دهد. اینجا هارونیه است که اهل معرفت در آن به دعا و نیایش می‌پرداختند. از آن رد می‌شویم تا هر چه زودتر سلامی به فردوسی بزرگ کنیم. کمی جلوتر به جلوخان باغ می‌رسیم. از اینجا به بعد را باید به احترام بزرگترین مرد ادب و فرهنگ فارسی پیاده رفت. فضای جلوخان با سنگفرش سفید، حوض و باغچه های زیبا به خوبی تزئین شده است تا لایق حضور گردشگران و بازدیدکنندگان باشد. این قسمت به زودی با نصب تندیس هایی از شخصیت های مهم، تبدیل به باغ مشاهیر خواهد شد که بر جذابیت های مجموعه آرامگاه اضافه می‌کند. بعد از گذشتن از جلوخان به گیشه بلیت فروشی می‌رسیم و از همانجا مقبره سنگی فردوسی دیده می شود که محکم و پرصلابت ایستاده است. درست جلوی آرامگاه حوض بسیار بزرگی وجود دارد که فواره هایی در آن به آرامی می‌جوشند. سی فواره که نماد سی سال تلاش فردوسی برای زنده کردن زبان فارسی است. در سمت راست، حوض دیگری با نیلوفرهای آبی دیده می شود که تندیس فردوسی با نگاهی خردمندانه در میان آن قرار گرفته و مهمانان باغ را تماشا می‌کند.
بنای آرامگاه فردوسی
حکیم فردوسی در سال 411 هجری قمری از دنیا رفته است. در آن روزها از دفن شیعیان در قبرستان شهر ممانعت می‌شد، و به همین خاطر فردوسی در حیاط منزل خودش دفن شده است. در واقع خانه فردوسی در طول حیات به خانه ابدی او تبدیل شده است. به طرف آرامگاه که پیش بروید، بیشتر عظمت و زیبایی این بنا را درک می‌کنید.
اینجا جایگاه شخصیت ارزشمندی است و باید شایسته او باشد. آرامگاه امروزی بنایی است که طراحی آن توسط مهندس هوشنگ سیحون و انجمن مفاخر ایران انجام شد. ساخت آرامگاه فردوسی بسیار شبیه به مقبره کوروش کبیر و از شکل زیگورات‌ها الهام گرفته شده است. تزئیناتی از طرح‌های هخامنشی در آرامگاه دیده می‌شود، از جمله نشان فروهر در بالای کتیبه ای که در ضلع جنوبی آرامگاه می‌بینید. نگاه دقیق‌تری که بیندازید، می‌توانید دو سر گاو به هم چسبیده را در سرستون های اطراف کتیبه ها و اضلاع آرامگاه بینید.
بنای مقبره با نهایت تقارن به شکل مکعبی تو خالی ساخته شده است و پله های عریضی شما را به قسمت های بالاتر می رساند. در چهار وجه مقبره فردوسی کتیبه‌هایی با اشعار حکاکی شده نصب شده اند. اگر دقت کنید همه آنها از 12 بیت تشکیل شده است. هر کدام از این سروده ها سخن مهمی از شاعر را به همراه دارند. آرامگاه فردوسی در طی گذر سال‌ها، بسته به معرفت حاکمین و مردم زمانه بارها آباد و ویران شده است. تا اینکه در حکومت پهلوی به دستور رضا شاه مقبره جدیدی بین سال های 1307 تا 1313 ساخته شد که آن هم بخاطر نقص در طراحی، بعد از چند سال دچار تخریب شد. در نهایت بنای فعلی از سال 1347 و در دوران پهلوی بازسازی و به این شکل باقی مانده است.
فضای داخل آرامگاه فردوسی
اگر از پله های شمالی یا جنوبی به پایین بروید به تالار زیرین می رسید که طراحی آن از معماری اشکانی الهام گرفته شده است. در آخرین مرمت انجام شده روی آرامگاه در سال 1347، این بخش به عنوان تالار زیرین اضافه شد. در طول راه پله‌ها که به پایین بروید، 6 نقش برجسته سنگی را می بینید که داستانهایی از پیکار رستم، نبرد رستم و سهراب، جنگ دلاور ایرانی و تورانی و … را روایت می کند.
وقتی به روبروی درب تالار برسید سالنی با ستون های سنگی قطور دیده می شود که سنگ قبر فردوسی در مرکز آن دیده می شود. در دیوارهای اطراف تالار باز هم به نقش برجسته های سنگی برمی‌خورید. اینجا هم داستان هایی از شاهنامه به دست فریدون صدیقی روی سنگ های پیاده شده اند، از تولد زال تا نبرد رستم با دیو سپید. تماشای این نقاشی های حکاکی شده بیننده را در خود غرق می‌کند و توصیف آن با کلام ممکن نیست. باید در تالار قدم بزنید تا با داستان های شاهنامه سفر کنید.
در آرامگاه فردوسی از چه چیزهایی دیگری بازدید کنیم؟
باغ فردوسی به جز آرامگاه قسمت های دیگری هم دارد که نباید آن را از دست بدهید. موزه فردوسی با آثار تاریخی، کتابخانه فردوسی، آرامگاه مهدی اخوان ثالث شاعر که به تخلص م. امید شناخته می‌شود و بخشی از دیوار تاریخی توس تابران در انتهای باغ از دیگر از جاذبه های گردشگری آرامگاه فردوسی است. پیکر استاد محمدرضا شجریان، خسرو آواز ایران هم در نوزدهم مهر ماه سال 1399، به وصیت خودشان در جوار فردوسی بزرگ و محوطه باغ ایشان به خاک سپرده شد.
