مزایای نمد در طب سنتی و راهنمای خرید نمد با کیفیت

تاریخچه استفاده از نمد 

نمد زیر اندازی است با پیشینه 8000 ساله که بعضی از اولین بقایای آن در کنار اجساد یخ زده اسب سواران چادر نشین جنوب سیبری پیدا شده است. در ترکیه آثار نمدی بدست آمده حداقل مربوط به 6500 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. روایاتی از قوم نوح نیز وجود دارد که با پوست گوسفند خود را می‌پوشاندند.

پاپوش‌های کشف شده از اقوام صحرا نشین هم نشان می‌دهد که آنها برای جلوگیری از آسیب پاها پشم را با مرطوب وفشرده کردن به صندل‌های خود می‌بستند. همچنین زین و چادر‌های خود را از نمد تهیه می‌کردند چون به آب و هوای مرطوب و برفی مقاوم بود، اینطور که معلوم است انسان‌های بدوی خواص پشم را جدی ‌می‌گرفتند. در چین، آلمان و برخی دیگر از کشورهای جهان هم نمونه های قدیمی از این نوع پارچه و زیر انداز یافت شده است.

نویسندگان کلاسیک در متون خود آن را به ایران نسبت داده‌اند. در منطقه کرمانشاه آثاری پیدا شده است که نشان دهنده پیشنیه 10 هزار ساله این هنر در آنجا دارد. در ایران از قدیم نمد را به شکل کلاه، لباس، خیمه و زیرانداز به کار می‌بردند. حتی جمله ای به نقل از نادرشاه افشار گفته می‌شود که نشان دهنده اهمیت استفاده از این دست سازه‌ها است: وای بر روزی که ایرانیان فرش‌ هایشان از نمد و ظرف هایشان از مس نباشد.

روش ساخت نمد

کلمه “نمد” به معنای پارچه ای ضخیم است که ساخت آن با مالیدن و فشردن پشم است و نیاز به هیچ دستگاه خاصی ندارد. تفاوت نمد با سایر زیر اندازهای بافته شده این است که برای تولید آن از فشار، رطوبت و حرارت کمک گرفته می‌شود و در مدت کوتاه حتی یک روزه هم آماده می‌شود. در واقع چیزی به اسم نمدبافی نداریم، بلکه نمدمالی صحیح است. برای تولید این محصول کاربردی باید مراحل زیر طی شود:

مرحله اول: ابتدا باید مواد اولیه که پشم حیوانات اهلی از جمله گوسفند و شتر است چیده شود. وقتی پشم ها از نظر رنگ و کیفیت جداسازی شدند، توسط صنعتگران خریداری و به کارگاه‌های نمدمالی منتقل می‌شوند.

مرحله دوم: در این مرحله پشم حلاجی و با رنگ‌های طبیعی رنگ آمیزی می شود و بر اساس نوع محصول که قصد تهیه آن را دارند پهن می‌شود. سپس با ابزار ساده ای به اسم پنجی پشم ها را به صورت یکنواخت به ارتفاع 60 سانتی متر در قالب روی هم می‌ریزند، و با پنجی یا پنجک روی پشم پف کرده فشار می‌آورند تا از حجم آن کم شود. قالب می‌تواند از کرباس یا گونی باشد.

مرحله سوم: روی پشم‌های فشرده شده در قالب به طور یکنواخت آب داغ می‌ریزند تا پشم را سنگین کند و به اصطلاح به هم زنجیر شوند.

مرحله چهارم: حالا قالب را می‌پیچند تا به شکل لوله درآید و دور آن را با طناب می‌بندند تا تحت فشار باشد، سپس برای 20 دقیقه چند کارگر با دست و پا ضربه‌هایی به آن وارد می‌کنند تا الیاف به شکل فشرده شود، به این مرحله خامه می‌گویند.

مرحله پنجم: در اینجا قالب را باز می‌کنند و لبه‌ها را روی آن برمی‌گردانند و باز پشم حلاجی شده به آن اضافه می‌کنند، سپس روی آن آب و صابون پخته شده می‌پاشند و دوباره قالب را طناب پیچ می‌کنند و مالش می‌دهند.

مرحله ششم: قالب را باز کرده و با استفاده از پشم‌های رنگ شده، نقش و طرح را روی پشم های فشرده شده می‌چینند و دوباره لوله می‌کنند و مالش می‌دهند. در طول مالش دو ساعته عمل صاف و قرینه کردن طرح هم انجام می‌شود.

مرحله هفتم: بعد از انجام مالش به رفع کجی ها و صاف کردن ابعاد، پرز سوزی و اصلاح نمد پرداخته می‌شود.

مرحله هشتم: نمدی که آماده شده بعد از شستشو با آب ولرم در آفتاب مستقیم خشک می‌شود تا آماده عرضه به مشتریان شود.

استفاده از نمد و انواع کالای تولید شده از آن

از کاربردهای رایج نمد در گذشته می‌توان به استفاده برای زیر انداز، بالاپوش، کلاه، کپنک یا لباس چوپانی، رویه زین اشاره کرد، که به خاطر آگاهی بر مزایای نمد بوده است و این روزها در حال کمرنگ شدن است. از مهمترین محصولات نمدی این روزها می توان به زیر اندازها با طرح‌ها و رنگ‌های مختلف، دم دری، پالتو و امثال آن اشاره می‌شود. البته با توجه به خواص درمانی نمد از آن برای تهیه شال کمر، زانوبند و مچ بندی طبی، کیف و کفش نیز استفاده می‌شود. همچنین کالاهای تزئینی مثل کیف، کلاه و زیورآلات که اغلب مورد علاقه گردشگران و توریست خارجی و داخلی است نیز در بعضی شهرها به فروش می‌رسد، اما با توجه به ویژگی‌های این صنایع دستی ارزشمند قابلیت پیشرفت این صنایع دستی فراتر از اینهاست.

خواص نمد در طب سنتی

 انواع کاربردهای نمد به خاطر این ویژگی منحصر به فرد است که آب را به خود جذب نمی‌کند، ضد رطوبت و اشتعال ناپذیر است و محصولات تهیه شده در آن در تابستان خنک و در زمستان گرم است. این قابلیت خواص درمانی به آن می‌دهد که می‌توان با مطالعه درست روی آن و راهنمایی صنعتگران این پیشه، تولید کالاهای جدید را به مسیر درستی هدایت کرد.

• استفاده از نمد به درمان کمردرد و دردهایی که بعد از عمل جراحی مفاصل حس می‌شود، کمک خواهد کرد.
• با توجه به اینکه نمد رطوبت را به خود جذب می‌کند انتخابی عالی برای بیماران روماتیسمی است. به خصوص در مناطقی که هوای شرجی دارد.
• زانوبند و ساق‌بند نمدی با افزایش پایداری، ثبات و حفظ گرمای زانو به بهبود و درمان درد کمک می‌کنند.
• خوابیدن روی نمد با افزایش دمای بدن در بهبود گردش خون موثر است و منجر به رفع گرفتگی عضلات می‌شود.
• نمد به دلیل ویژگی جذب رطوبت، اگر به عنوان کفی کفش استفاده شود از ایجاد بوی بد پا جلوگیری می‌کند.

مشخصات نمد مرغوب 

برای درست کردن نمد مرغوب زمان کافی صرف می‌شود و تولید آن به چند ساعت محدود نیست، علاوه بر این ویژگی های دیگری در تشخیص محصول خوب وجود دارد، از جمله:

• سفت بودن نمد و فشردگی الیاف 
• نمد باکیفیت با شستشو حالت خود را از دست نمی‌دهد و متلاشی نمی شود
• رنگ آن با مدتی استفاده و به اصطلاح پا خوردن زیباتر خواهد شد 
• پشم به کار رفته در آن نرم است

اصول نگهداری نمد

استفاده و نگهداری از این زیر‌ اندازها اصولی دارد که در صورت رعایت آن می‌توان در طول چند نسل از محصول خریداری شده بهره برد، از جمله:

• برای شستشوی نمد باید از آب سرد و شوینده های ملایم و رقیق استفاده کرد.
• محصولات نمدی را هرگز در ماشین لباسشویی نیندازید زیرا باعث تغییر شکل آن می‌شود.
• از برس‌های قالیشویی یا اجسام سخت برای شستن نمد استفاده نکنید زیرا آسیب جدی ایجاد می‌کند. شستشو با دست و شامپو فرش رقیق شده در آب مناسب است.
• هیچوقت نمد را نچلانید و از طناب آویزان نکنید. برای خشک کردن زیر انداز آن را روی سطح شیب دار یا دیوار بیندازید.
• هرگز برای صاف کردن نمد از اتو استفاده نکنید، این کار باعث خرابی آن می‌شود. اگر فرش نمدی را در جایی بیندازید که در معرض پا خوردن است به مرور صاف می‌شود.
• بوی نمد که بخاطر موی گوسفند است را می‌توان با شستن و قرار دادن در آفتاب کمتر کرد و فعلاً روش دیگری برای از بین بردن کامل آن وجود ندارد.
• اگر به دنبال راهی برای جلوگیری از پرز دادن نمد هستید، باید بگوییم که پرز دادن مربوط به زمانی است که کالای مورد نظر به تازگی خریداری شده و بعد از استفاده و پا خوردن به مرور از میزان پرز دادن آن کم می‌شود.

نمد سوغات کدام شهرهای ایران است؟

نمدمالی در گوشه و کنار ایران رواج دارد و آفریننده آن دستان زنان و مردان زحمتکش روستایی است، زیرا آنها اهمیت استفاده از آن را خوب می‌دانند. از جمله استان گلستان به خصوص بندر ترکمن و گنبد کاووس، روستاهای مازندران، خراسان رضوی، لرستان، کرمانشاه، چهارمحال بختیاری از مراکز اصلی تولید نمد هستند. نمد ترکمن از نوع شناخته شده و مهم است که به آن کچه می‌گویند و صادرات هم می‌شود. در خراسان رضوی نمدمالی بیشتر در قوچان و بین عشایر رواج دارد. روستای سرغایه در 50 کیلومتری مشهد بیشترین کارگاه‌های نمد استان را دارد و در آنجا پالتو، کلاه و زیر انداز تولید می‌شود، این کارگاه‌ها قابلیت تبدیل به جاذبه گردشگری را هم دارند. شما زائرین و مسافرین عزیز برای تهیه سوغات نمد می‌توانید به بازارهای ییلاقات مشهد مثل شاندیز، طرقبه و خیابان سرخس در نزدیکی حرم مطهر رضوی بروید.

قیمت نمد 

قیمت نمدها بسته به اندازه و نوع آن متفاوت است. هرچند با توجه به اینکه مواد اولیه تهیه آن ارزان است و ساخت زیر اندازها زمان زیادی نمی‌برد، قیمت آن نسبت به سایر فرش‌ها پایین‌تر است. شروع قیمت ها معمولاً از 120 هزار تومان شروع می‌شود.

چطور جایگاه این رشته هنری را حفظ کنیم؟

با توجه به تغییراتی که در زندگی شهری رخ داده است، استفاده از چنین کالاهایی به تدریج منسوخ شده است یا تنها جنبه تزئینی دارد. اما با آگاهی رسانی بیشتر درباره ارزش هنر ملی نمد و مزایای آن برای سلامت بدن، می‌توان در راستای حفظ، گسترش و پیشرفت این صنعتی بومی قدم‌های اساسی برداشت.