وی با اشاره به این‌که برخی از این رسوم، ریشه در ادیان جامعه داشته و برخی نشأت گرفته از گستره جغرافیایی و دسته‌ای هم سرچشمه‌ای چندگانه دارند، ادامه داد: خراسانی‌ها مانند دیگر اقوام ایرانی به پیشواز نوروز می‌روند و همین امر سبب پیدایش آیین‌ها و آداب و رسوم بسیاری شده است؛ آیین‌هایی که هر کدام اندیشه‌ای پشت آن پنهان بوده است.
برگزاری «عید علفه» یا آیین «روز مردگان»
این خراسان‌پژوه «عید علفه» را یکی از این آیین‌های خراسانی معرفی کرد و تصریح کرد: یکی از مراسم نوروز در خراسان، آیین «روز مردگان» یا عید «علفه» است که در پنجشنبه آخر سال برگزار می‌شود. به این دلیل به این آیین «علفه» گفته می‌شود که روی قبور تازه درگذشته سبزه گذاشته می‌شود. از افراد اصیل و شهرنشین مشهد کمتر اما هنوز توسی‌ها، کُردهای شمال خراسان، بجنورد، شیروان و قوچان این رسم را زنده نگه داشته‌اند. مردم قوچان در گذشته نه چندان دور، دو شب قبل از عید را عید مردگان و شب بعد را عید زندگان و عید نوروز را نوروز می‌نامیدند. در شب عید، مردها به گورستان‌ها رفته و از آجیل، شیرینی و تنقلاتی که برای سفره عید نوروزی زندگان فراهم آورده‌اند، مقداری را هم روی گور مردگان می‌گذارند. پیداست که آذوقه و شیرینی‌ها به نام مردگان و به کام تهی‌دستان بود تا آنان نیز شیرینی و غذای شب عید خود را فراهم کنند.
«خانه‌تکانی»
سلیمان‌نوری، خانه تکانی را هم دیگر رسم روزهای مانده به نوروز مشهد دانست و افزود: خانه تکانی در بین زنان خراسانی آیین خاص خود را دارد. آنان ابتدا آشپرخانه را که محدوده خاص بانوان خانه است، تمیز کرده و سپس به سراغ اتاق‌های شخصی می‌روند و در مرحله آخر مهمان‌سرا و بخش‌های عمومی خانه را تمیز می‌کنند و اگر خانه‌ای حیاط داشته باشد، تمیزکردن آن نقطه پایانی خانه تکانی است.
«جشن چهارشنبه سوری»
وی در ادامه به نحوه برگزاری جشن «چهارشنبه سوری» در خراسان پرداخت و گفت: خراسانیان احترام زیادی برای آتش قائل‌اند. این احترام آن چنان است که در لهجه مشهدی لفظ کُشتن و مُردن برای خاموشی آتش به کار می‌رود. در مشهد قدیم عده‌ای هر روز با الاغ و استر بیرون می‌زدند تا از بیابان‌های اطراف شهر، پشته هیزم برای اجاق خانه‌ها، تنور نانوایی ها و گلخن حمام ها بیاورند. صبح روز چهارشنبه سوری این عده به جای هیزم، بوته علفی از خانواده «تِرِخ» را که بسیار خوشبوست، جمع کرده و برای برپایی آتش به شهر می‌آوردند و می‌فروختند. در واقع مردم با این ترفند، خشکی را از سطح زمین جمع می‌کردند و به ریشه بوته‌ها، فرصت دوباره روییدن و جان گرفتن می‌دادند. خراسانیان آتش چهارشنبه سوری را بزرگ نمی‌کردند تا زنان و دختران هم با لباس بلند خود بتوانند به راحتی از روی آن بپرند.
«پخت مُلمُلی»
رئیس هیأت‌مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان افزود: پخت مُلمُلی دیگر آیین خاص چهارشنبه سوری خراسانیان بوده است؛ مُلمُلی نوعی حبوبات سیاه‌رنگ، چهارگوش و دیرپز است، این حبوبات با این‌که پروتئین زیادی دارد، در میان حبوبات دیگر بی‌ارزش بوده و در واقع قوت فقرا محسوب می‌شد. پخت این غذا حکایت از این داشت که غلات مردم به پایان رسیده و باید تا آمدن بهار با حبوبات کم‌ارزش و نان جو مدارا کرد. مُلمُلی را با یکی دو لیوان آب در قَلِف های مسی می‌ریختند و آن را از صبح روزِ چهارشنبه زیر آتش خاکستر می‌گذاشتند تا غروب آفتاب نرم شده باشد.
«گُل نفتی»
سلیمان‌نوری در ادامه به بازی «گُل نفتی» به عنوان یکی دیگر از آیین‌های خراسانی منتهی به عید اشاره کرده و تصریح کرد: گُل نفتی یا گلوله نفتی یکی از بازی‌های خطرناک حوالی نوروز بود؛ در این بازی جوانان پارچه‌های کهنه را جمع می‌کردند و آن‌قدر به هم می پیچیدند تا به شکل گلوله در می‌آمد، بعد تکه سیمی را برای محکم‌کاری دور آن حایل می کردند. گلوله محکم شده را با نفت آغشته، آتش می‌زدند و آن را مثل توپ سمت یکدیگر پرت می‌کردند.
تولید «کلوچه نوروزی و قَلِفتی» و پخت «قلقلی»
وی افزود: تولید «کُلوچِه نوروزی و قَلِفتی» از دیگر فعالیت‌های زنان خراسانی در آستانه نوروز بود. زنان مشهد دمدمه‌های سال نو، آرد را با گلاب، زنجبیل، شکر و سیاه دانه ترکیب می‌کردند و کُلوچه می‌پختند. این نوع شیرینی که به اندازه گردیِ لیوان های معمولی بود، روی ساج یا توی تنور سرخ می شد. جز این، پخت قلفتی هم باب بود. زنان برای این کار، مقداری گندم خیس کرده، روی پارچه می‌انداختند و مقابل آفتاب می‌گذاشتند تا نیش بزند. بعد گندم جوانه زده را خشک و آرد می‌کردند. زواله این آرد با روغن دنبه توی دیگ‌های مسی طبخ می‌شد و از آنجا که گندم جوانه زده شیره دارد، بسیار شیرین بود.
فعالیت «آتش‌افروزها»
این خراسان‌پژوه به فعالیت آتش افروزها در آستانه نوروز اشاره کرده و گفت: این افراد از جمله پیک‌های نوروزی‌ای بودند که با جامه‌هایی سراسر سرخ، آتش می‌افروختند و با این کار، گرم شدن دل زمین را گوشزد می‌کردند. آنان همچنین با ترفندهای شعبده بازی آتش از دهان بیرون می‌دادند یا زغال داغ در کام می‌گذاشتند. آخرین آتش افروزهای خراسان تا دو دهه پیش در کاشمر فعال بودند. آتش افروزها هم مانند دیگر پیک‌های نوروزی کلماتی آهنگین داشتند و این طور کوی و برزن را به طرب می‌آوردند: « آتش افروز اومده/ سالی یک روز اومده/ آتش افروز صغیرم/ سالی یک روز فقیرم/ روده و پوده اومده/ هر چی نبوده اومده/ آتش افروز صغیرم/ سالی یک روز فقیرم.»
«قاشق‌زنی»
سلیمان‌نوری با بیان این‌که قاشق‌زنی نوروزی هم از دیگر آیین‌هاست، عنوان کرد: پسران جوان در شب‌های نزدیک سال نو چادری سر کرده و آن را جلوی صورت خود می‌گرفتند تا شناسایی نشوند؛ سپس به زدن قاشق به درِ خانه همسایه و خواندن اشعاری خواستار کمک می‌شدند. زن همسایه هم با دادن مقداری آجیل آنان را به خانه دیگر حواله می‌کرد؛ سنت این بود که در اجرای این کار سخنی گفته نشود.
«حمام رفتن خاص عید»
وی بیان کرد: نبود امکانات سبب می‌شد بچه‌ها، هر چند ماه یک بار رنگ آب را ببینند؛ به همین علت حمام دم عید یک رسم بود که همه به انجام آن پافشاری می‌کردند. روزهای آخر سال، پدرها دست پسرها و مادرها دست دخترها را می‌گرفتند و راهی حمام نمره می‌شدند. این حمام معمولا از صبح تا دم غروب طول می‌کشید و حمامی‌ها برایش انعام می‌گرفتند و به قولی بازارشان داغ بود. بچه‌ها وقتی از حمام عید بیرون می‌آمدند، آن قدر تمیز شده بودند که خیلی هایشان شناخته نمی‌شدند. اکثر مادرها بعد از حمام عید، دست و پای بچه‌ها را حنا می‌بستند.
مهم‌ترین اختلاف نوروز مشهدی‌ها با مردم سایر نقاط کشور
رئیس هیأت‌مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان به مهم‌ترین اختلاف نوروز مشهدی‌های قدیم با مردم سایر نقاط کشور اشاره کرده و افزود: هر چند مشهدی‌های اصیل برای سفره هفت سین همچون تمام ساکنان فلات ایران اهمیت ویژه‌ای قائل هستند؛ اما این سفره به هنگام تحویل سال نو اختصاص به کودکان نابالغ و زنان خانواده داشته و مردان خانواده مکانی بهتر از پای این سفره برای تحویل سال می‌شناسند؛ آن مکان جایی جز صحن و بارگاه ملک پاسبان امام رضا(ع) نیست. بر اساس یک سنت کهن، مردان خانواده‌های قدیمی مشهد ساعاتی چند به آغاز سال، خانه را ترک و در صحن و بارگاه امام هشتم(ع) تجمع می‌کنند تا سال را خدمت آن حضرت تحویل کنند؛ این امر حتی پسران نورس خانواده را نیز در بر می‌گیرد و به عبارت بهتر بر اساس این رسم کهن هنگام تحویل سال در هر ساعتی از شبانه روز که باشد در کنار سفره هفت سین مشهدی‌های اصیل کسی جز زنان، کودکان نابالغ و از کار افتادگان حاضر نیست.
سلیمان‌نوری اظهار کرد: تحویل سال نو در بارگاه امام هشتم(ع) نیز دارای آیین‌های خاصی است که در نوع خود بی‌نظیر است. یکی از مهم‌ترین این آیین‌ها، نواختن آهنگ تحویل سال از نقارخانه حضرت به منظور اعلام بشارت تحویل سال است، دیگر آیین این مراسم که چند سالی است به صورت نیم‌بند اجرا می‌شود، خاموش و روشن کردن تمامی چراغ‌های مجموعه حرم رضوی در لحظه تحویل سال است. در سالیان نه چندان دور، درست در ثانیه تحویل سال، کل چراغ‌های حرم مطهر خاموش می‌شد و با تحویل سال روشن می‌گردید، این لحظه در سال‌هایی که تحویل سال در ساعات شب قرار می‌گرفت از شکوه ویژه‌ای برخوردار بود؛ به نحوی که بعد از یک تاریکی مطلق و همزمان با آغاز سال جدید روشنی طلوع می‌کرد. در حال حاضر این رسم به صورت محدود و در داخل رواق مشرف به ضریح مقدس اجرا می‌شود.
وی بازگشت به منزل از حرم مطهر رضوی پس از تحویل سال را هم دارای آداب خاصی دانست و خاطرنشان کرد: مشهدی‌های اصیل پس از تحویل سال در حرم مطهر رضوی و برای بازگشت به منزل نیز آیین خاص خود دارند. آنان در این هنگام، هر کدام مقداری سبزی تازه و یا نان به عنوان برکت خانه خریداری کرده و با در دست داشتن آن پا به خانه می‌گذارند؛ البته نحوه و ترتیب ورود به خانه نیز در این هنگام، خود صورت خاصی دارد؛ بدین گونه که ابتدا نان‌آور اصلی خانواده وارد منزل شده و سپس بقیه مردان وارد می‌شوند، به روایتی دیگر مردان جوان خانواده هنگامی با نان یا سبزی وارد خانه می‌شوند که از حضور نان‌آور اصلی خانواده در خانه مطمئن شده باشند؛ زیرا مشهدی‌های قدیم عملی غیر از این را بدشگون می‌دانند.
عیدی گرفتن از حضرت رضا(ع)
این خراسان‌پژوه به یک آیین خاص مردمی در لحظات نخستین پس از تحویل سال در مجموعه حرم مطهر رضوی اشاره کرد و عنوان کرد: یکی دیگر از بخش‌های آیین کهن نوروری مردم مشهد گرفتن عیدی از حضرت رضا (ع) است. مشهدی‌های قدیم برای تحقق این امر چند روز قبل از سال نو تا دقایق و لحظات قبل از تحویل سال به هنگام عبور از اطراف چهارحوض قرار گرفته در چهارگوشه سقاخانه اسماعیل طلای صحن عتیق، سکه‌های پول خرد موجود در جیب خود را درون حوض‌ها می‌ریختند. این پول‌ها تا لحظه تحویل سال نو در کف حوض قرار داشت و کسی به آن‌ها دست نمی‌زد؛ اما به محض اعلام ورود به سال جدید همگان برای رسیدن به یکی از این سکه‌ها به تکاپو می‌افتادند.
سلیمان‌نوری در توضیح دلیل این حرکت نیز عنوان کرد: دلیل این جنب و جوش و تلاش برای به دست آوردن لااقل یکی از این سکه‌ها تصور خاص ایشان بود؛ مشهدی های قدیم این سکه‌های افتاده در حوض را عیدی امام رضا(ع) می‌دانستند. نکته مهم این‌که سکه‌های از آب گرفته شده قرب ویژه‌ای در نزد مردم داشت؛ به نحوی که تلاش می‌کردند آن‌ها را تا آخرسال به عنوان برکت جیب همراه خود داشته باشند. در سال‌های اخیر علاوه بر حوض‌های اطراف سقاخانه صحن انقلاب، حوض صحن آزادی نیز محل دریافت عیدی از امام رضا(ع) شده است.
پخت غذایی ویژه در نخستین روز سال
وی گفت: دیگر رسم خاص مشهدی‌های قدیم در نخستین روز سال پختن غذایی ویژه در این روز است. در اغلب مناطق ایران سبزی پلو و یا ماهی پلو نخستین وعده غذایی سال جدید شناخته می‌شود؛ اما کدبانوهای اصیل مشهدی برای این وعده غذایی آش رشته تهیه کرده و می‌کنند. آنان از قدیم معتقد بوده و هستند که جوشیدن رشته و حبوبات غذا در هنگام تحویل سال شگون داشته و باعث نزول برکت به خانه می‌شود و بر این اساس سعی می‌کنند که اجاق خانه آنان در هنگام تحویل سال در حالی که دیگ آش رشته بر روی آن قرار دارد، روشن باشد.
دید و بازدیدهای نوروزی خراسانیان و دیدار اهل قبور
رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان دیگر رسم قابل توجه مشهدی‌ها در نخستین روز سال جدید را نحوه انجام دید و بازدیدهای نوروزی عنوان کرد و بیان کرد: مشهدی‌های قدیم عادت داشتند که پس از زیارت امام رضا(ع) در لحظات تحویل سال و سپس آوردن نان یا سبزی به عنوان نماد ورود برکت به زندگی، نخستین دیدار سالانه را به اهل قبور اختصاص دهند. آنان معتقدند که با این عمل، دعای خیر اموات در تمامی سال همراه خود و خانواده‌شان خواهد بود. ناگفته نماند که هنوز هم بسیاری از خانواده‌های قدیمی مشهد این رسم را در نخستین روز سال به اجرا گذاشته و پس از رفتن به آرامستان‌هایی چون بهشت ثامن الائمه(ع)،خواجه ربیع، خواجه اباصلت و یا بهشت رضا راهی خانه بزرگ فامیل می‌شوند.
