تاریخچه گنبد امام رضا (ع)
بنای حرم امام رضا (ع) پس از شهادت ایشان احداث شده است و طی چند هزار سال تغییرات زیادی را به خود دیده و بخش‌هایی به آن اضافه شده یا مورد مرمت قرار گرفته است. امام رضا (ع) در نزدیکی قبر هارون الرشید به خاک سپرده شد که ابتدا بقعه ای بدون گنبد بود. اولین گنبد حرم امام رضا در طول حکومت سلطان سنجر سلجوقی و به دستور وزیر دربار به نام شرف الدین ابوطاهر قمی بر بقعه ایشان نصب شد و نزدیک به هزار سال از عمر آن می‌گذرد. این گنبد با تزئینات کاشی و مقرنس‌های آیینه کاری در قسمت داخلی ساخته شد و تا امروز هم باقی است. بعد از آن سلطان محمد خوارزمشاه از افرادی بود که دستور تزئین حرم با بهترین کاشی‌کاری ها و اضافه کردن دو محراب دیگر را داد.
نخستین بار شاه طهماسب اول، دومین پادشاه صفوی در اواسط سده دهم ه.ق طلاکاری گنبد امام رضا را طبق نذری که داشت با 189 کیلوگرم طلا پیاده کرد. این شاید اولین پوشش تمام فلزی آن هم از نوع طلا در گنبدهای اسلامی محسوب شود، پیش از آن گنبد با کاشی سبز پوشیده بود.
در سال 997 هجری قمری و طی تلاش عبدالمومن خان پادشاه شیبانی برای تسخیر خراسان، طلای گنبد و گلدسته ها به غارت برده شد. اما شاه عباس صفوی طی سفر از اصفهان به مشهد دستور داد تا دوباره گنبد را طلاکاری کنند. پوشش تازه گنبد در سال 1016 تکمیل شد اما طی زلزله سال 1084 ه. ق ترک‌هایی روی آن ایجاد شد که باعث ریختن بخشی از خشت‌های طلا شد. در مرحله بعدی بازسازی گنبد که به دستور سلطان سلیمان صفوی بود و طبق کتیبه موجود به سال 1086 ه.ق برمی‌گردد، طلاکاری دور گنبد به دست محمدرضا امامی انجام شد.
مرحله بعد تعمیرات حرم رضوی مربوط به سال 1330 ه.ق است که حرم مطهر امام رضا (ع) توسط روس‌ها به توپ بسته شد و پس از آن والی خراسان به نام نیرالدوله دستور تعمیر خرابی‌ها را داد. چهارمین تعمیر و آخرین طلاکاری گنبد در خرداد 1357 شمسی آغاز و طی آن خشت‌های قدیمی که بر اثر عوامل طبیعی و حوادث رخ داده رنگ و جلای خود را از دست داده بودند، با خشت های مسی که روکش طلا داشتند جایگزین شدند. در این بازسازی 7740 عدد خشت در نوسازی گنبد استفاده شد که 7193 عدد از آنها خشت جدید بودند. ضخامت روکش طلای خشت‌ها 4 برابر ضخامت قبلی ها شد و به 16 هزار میلی‌متر رسید. این بازسازی در سال 1359 به پایان رسید و با توجه به بیشتر شدن قطر گنبد، کتیبه ای تازه هم به آن اضافه شد که این بازسازی روی آن ثبت شده بود.
نوشته های دور گنبد امام رضا (ع)
شاید کنجکاو باشید که نوشته های دور گنبد حرم امام رضا چه هستند، بخشی از این کتیبه ها اشاره به بانیان و تعمیرات انجام شده روی گنبد دارد، از جمله اشاره پیاده آمدن شاه عباس صفوی از اصفهان به مشهد و دستور تعمیر گنبد که توسط علیرضا عباسی نگاشته شده است. کتیبه دیگر حکایت از خرابی ناشی از زلزله و بازسازی گنبد در زمان صفویان و مرمت انجام شده روی گنبد دارد.
مشخصات گنبد امام رضا (ع)
گنبد حرم از دو پوشش تشکیل شده است. پوشش درونی که از داخل مشاهده می‌شود و تزئین مقرنس آینه دارد قدیمی است و پوشش بیرونی گنبد که در حال حاضر طلایی است در اواخر سده نهم ساخته شده است. ارتفاع گنبد از کف حرم 31 متر است. محیط خارجی گنبد 42 متر، ارتفاع از کف تا زیر سقف درونی 18 متر، ارتفاع سر طوق گنبد 3.5 متر و 13 متر فضای خالی بین او دو پوشش وجود دارد.
پرچم گنبد امام رضا
پرچم گنبد حرم مطهر رضوی دو بار در سال و طی مراسم ویژه ای تعویض می‌شود. یک بار در سالروز میلاد امام رضا (ع) که با پرچم سبز نو جایگزین می‌شود و یک بار هم در ابتدای ماه محرم که به مدت 63 روز به رنگ سیاه درمی‌آید تا نمادی برای عزاداری سیدالشهدا باشد. سپس در سوم ربیع‌الاول با پرچم سبز تعویض می‌شود.
