تاریخچه خانه توکلی
معماری خانه توکلی مربوط به سال 1221 است و توسط فردی به نام احسان خان قرایی انجام گرفته است. اولین مالک خانه توکلی شخصی به نام کشمشیان بوده است. آقای کشمشیان از تاجران بزرگ و شناخته شده مشهد در کار خشکبار بوده است. بعدها این خانه توسط خانواده توکلی خریداری شد و تا امروز همین نام روی آن باقیمانده است.
بعد از اینکه این خانواده خانه را ترک کردند تا مدتها متروکه بود، تا اینکه در سال 1389 مورد توجه میراث فرهنگی قرار گرفت و به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. مرمت خانه در همین زمان شروع شد و تا سال 91 طول کشید. در حال حاضر این خانه به عنوان موزه مکتب خانه برای بازدید عموم باز است. با وجود اینکه خانه به عنوان موزه معرفی شده است اما به جز چند مجسمه مومی در اتاق‌ها که نمایی از مکتب خانه را بازسازی کرده است، مجموعه های دیگری در قالب موزه در اینجا دیده نمی‌شود.
معماری خانه توکلی
خانه توکلی با وجود اینکه به سبک و سیاق خانه‌های دوره قاجار ساخته شده است، اما ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از دیگر بناهای تاریخی متفاوت می‌کند. این بنا که یکی از خانه‌های قدیمی مشهد است نزدیک به دو قرن قدمت دارد و با قدم زدن در آن رنگ و بوی معماری ایرانی خیلی خوب حس میشود. برای رسیدن به خانه توکلی باید از کوچه ای قدیمی بگذرید تا به سر در خانه با آن معماری زیبا و هنرمندانه برسید. آجرکاری و کاشی‌کاری‌های اطراف در ورودی با کتیبه‌هایی که روی آن عبارات “انا فتحنا لک فتحا مبینا” و “ان یکاد” دیده میشود، در همان نگاه اول بیننده را به خود جلب می‌کند.
بنای خانه توکلی به شکل دو طبقه است و یکی از اصلی‌ترین مصالح به کار رفته در آن چوب است. این خانه طراحی منحصر به فردی دارد. از مشخص‌ترین ویژگی های معماری این بنا می‌توان به آجرکاری‌هایی اشاره کرد که در همه قسمت های آن دیده میشود.ورودی خانه چند پله پایین‌تر از سطح خیابان است، از آن که بگذرید و به قسمت داخلی بنا برسید، در سمت چپ خود دو اتاق با سقف چوبی می‌بینید که با قرار دادن مجسمه‌های مومی در آن فضای مکتب خانه بازسازی شده است. در اتاق اول آقا‌ملا را می‌بینید که در حال درس دادن به پسران است، در اتاق دیگر که سه دری است، مکتب خانه ملا باجی قرار دارد و آموزش قرآن به دختر بچه ها را نشان می‌دهد.
از اتاق‌های طبقه پایین که بگذرید و به حیاط بروید، در دو سمت بنا دو ردیف از پله‌ها وجود دارد که شما را به طبقه بالا یعنی نشیمن اصلی خانه هدایت می‌کند. استفاده از ستون‌های آجری در نمای این سمت از ساختمان به چشم می‌آید، که جلوه ای بی نظیر به بنا داده است. بقیه اتاق های خانه در طبقه بالا هستند. اتاق‌های تو در تویی که به وسیله ارسی‌ها از هم جدا شده اند. تماشای شیشه‌های رنگی و مشبک که در پنجره های داخلی استفاده شده است، ببیننده را به سال‌ها قبل می‌برد.
برای رسیدن به حیاط خانه توکلی باید چند پله دیگر به بالا بروید، که این معماری خانه توکلی را از سایر خانه های دوره قاجار متفاوت کرده است. در سمت چپ حیاط درب دیگر منزل را می‌بینید. وجود چند درخت بلند و کهنسال، باغچه‌های زیبا و حوضی فیروزه ای رنگ جذابیت خانه توکلی را تکمیل کرده است.
آیا شایعات درباره خانه توکلی درست است؟
خرافات زیادی درباره این خانه وجود دارد، مثل این تصور که اجنه به این خانه رفت و آمد دارند. علت این تصور را می‌توان به دوران مخروبه بودن خانه و رفت و آمد شبانه بی‌خانمان‌ها به آن ربط داد که باعث ترس همسایه های بوده است. سایه شاخه های بلند درختان حیاط هم که باعث نور کم اتاق ها میشود، در هنگام غروب می‌تواند ظاهر ترسناکی به خانه بدهد.
چطور به خانه توکلی برویم؟
خانه توکلی فاصله زیادی تا حرم مطهر امام رضا (ع) ندارد. شما می‌توانید به سمت خروجی نواب صفوی بروید و این فاصله 500 متری را تا خانه تاریخی توکلی پیاده روی کنید. اگر قصد استفاده از وسایل نقلیه عمومی را دارید، می‌توانید با استفاده از خطوط بی‌آر‌تی 84، 83 و 3 خودتان را به نزدیکی حرم برسانید و تا رسیدن به نواب 7 پیاده روی کنید.
کلام آخر
بناهای قدیمی هر شهری بخشی از میراث ماندگار آنجاست که نباید نسبت به حفظ و نگهداری از آن غفلت کرد. خانه توکلی یکی از این اماکن دیدنی مشهد است، که علاوه بر زنده نگه داشتن معماری اصیل ایرانی برای نسل‌های آینده، فرصتی برای جذب گردشگران خارجی و ایرانی محسوب میشود. اگر به مشهد سفر کردید، سری به آن بزنید، پشیمان نخواهید شد!
