معرفی آرامگاه نادرشاه افشار؛ پادشاهی از تبار ترک

تاریخچه ساخت آرامگاه نادرشاه افشار

نادرقلی از تبار ترک و ایل افشار در سال 1067 در منطقه درگز خراسان بدنیا آمد و در سال 1148 به پادشاهی رسید. او در دوران سلطنت خود مشهد را به عنوان پایتخت انتخاب کرد. نادرشاه 15 سال قبل از مرگ دستور ساخت بنای آرامگاهی برای خودش را در نزدیکی حرم امام رضا (ع) داد و بنابر وصیت همانجا دفن شد. اما آن بنا با گذشت ایام تخریب شد. در سال 1296 خورشیدی و در پایان دوره قاجار عده‌ای از اعضای کمیته دموکرات خراسان بنای دیگری بر مزار نادرشاه ساختند که آن هم بعد از چهل سال تخریب شد.

از سال 1334 انجمن آثار ملی ایران تصمیم به ساخت آرامگاهی در شان این مرد بزرگ و شجاع را گرفت. طراحی و ساخت آرامگاه جدید آغاز شد و طرح تهیه شده از مهندس هوشنگ سیحون ملاک عمل قرار گرفت و پس از خاک برداری مشخص شد که باید صفحه بتون آرمه بزرگی زیر ساختمان ایجاد شود، این امر مستلزم نبش قبر نادر بود. نهایتا در سال 1342 طرح منتخب تکمیل و به بهره برداری رسید.

نبش قبر نادر و کشف جمجمه ای که یک فک نداشت

در فروردین‌ماه 1336 با حضور مقامات مسئول، نبش قبر نادرشاه انجام شد و بقایای استخوان‌های او آشکار شد، بر جمجمه وی آثار ضربه تبر به چشم می‌خورد و فک پایین وجود نداشت. استخوان‌ها را درون صندوقی گذاشته و لاک و مهر کردند، بعد از دو سال متوالی کار برای تکمیل ساخت آرامگاه نادر، این استخوان‌ها بعد از کفن و اقامه نماز به جای اولیه و ابدی خود بازگشتند.

آرامگاه نادرشاده افشار در 12 فروردین‌ماه 1342 افتتاح شد، در حالی که دقیقاً 553 میلیون و 291 هزار و 745 ریال هزینه ساخت آن شده بود، این مبلغ در آن زمان پول بسیار زیادی به حساب می‌آمد، بخشی از این مبلغ با افزایش بهای بلیت قطار تهران-مشهد برای مدت سه سال تاًمین شد، و به این شکل بسیاری از ایرانیان در ساخت آرامگاه بزرگترین جنگاور تاریخ خود مشارکت کردند.

جذابیت‌های معماری بنای آرامگاه نادری

به محوطه باغ نادری که وارد شوید نگاه شما جذب معماری منحصر به فرد و خلاقانه آرامگاه و موزه نادر می‌شود. شاید اگر سازنده آرامگاه نادر همراه ما بود از او می‌پرسیدیم که این آرامگاه را چگونه و بر چه مبنایی ساخته است؟ خوشبختانه پاسخ این پرسش در تابلوهای نصب شده در اطراف مقبره نادرشاه وجود دارد.

این ساختمان بر اساس دو شکل اصلی هندسی یعنی مربع و مثلث طراحی شده است که طرح راهنما مبنای آن را ایجاد کرده است. کمی که تیز بین باشید تلفیق جدا نشدنی تاریخ و معماری مدرن را می‌بینید. مهندس هوشنگ سیحون در طراحی بنا نمادهای تاریخی و فرهنگی را هم با هم ترکیب کرد و در نهایت ساختاری منسجم و هماهنگ به وجود آورد. اگر آرامگاه نادرشاه افشار را از برترین نمونه‌های معماری نوین ایران در نظر بگیریم اغراق نکرده‌ایم. طرح کلی ساختمان یک شش ضلعی است که تداعی کننده شکل سیاه چادر عشایر کوچ نشین است. سیاه چادر همان جایی است که نادر در آن بدنیا آمد و آنجا هم کشته شد. دیوارهای داخلی آرامگاه با سنگ مرمر مراغه که به رنگ سرخ است پوشانده شده و نشان دهنده قتل ناجوانمردانه نادر در چادر خود است. در بخش میانی که فضایی تالار مانند است سنگ قبر نادرشاه به صورت سنگ منشور مانند مربع شکلی دیده می‌شود که روی سنگ از او به عنوان شهریار توانای ایران شده است.

شکل ستون‌هایی که در آرامگاه دیده می‌شوند از کلاه سربازان قزلباش سپاه افشار الگو گرفته است. نمونه ای از این کلاه را در موزه نادری می‌بینید. هوشنگ سیحون در انتخاب مصالح به کار گرفته شده در بنا هم به جزئیات توجه زیادی داشته است و ساختمان را از سنگ خار که از مقاومترین سنگ های موجود در ایران است ساخته است. این سنگ‌ها از کوهسنگی مشهد برداشت شدند. علت انتخاب سنگ خارا برای این بنا نشان دادن روحیه و صلابت شخصیتی نادرشاه بوده است.

مجسمه نادرشاه

مجسمه نادرشاه که پر هیبت روی اسب نشسته است از خیابان بیرون از باغ هم دیده می‌شود و یکی از علل جذب گردشگران به داخل مجموعه است. این شاهکار مجسمه سازی که نادرشاه و سربازانش را نشان می‌دهد اثر استاد ابولحسن صدیقی است. مجسمه پنج متری نادرشاه سوار بر اسب روی سکویی 12 متری نصب شده است. این مجسمه برنزی با هزار و 600 کیلوگرم وزن در کارخانه ریخته گری برونی ایتالیا ساخته شده است و استاد صدیقی در کلیه مراحل ساخت بر آن نظارت داشته است. طرح نادر که روی اسبی سرکش نشسته است و سه سرباز شیپورزن، بیرق به دست و تفنگدار از قومیت های مختلف که پشت سر او هستند، نشان از اتحاد ایرانیان دارد.  

سایر بخش‌های باغ موزه نادری

توپ برنجی بزرگ

بالای پله‌ها و جلوی بنای موزه یک توپ جنگی برنجی قرار دارد که از غنایم جنگی بدست آمده در دوران شهریاری کریم خان زند و سال 1145 خورشیدی است. این توپ یکی از پنجاه توپ بزرگی بود در زمان شاه عباس  صفوی بعد از آزادسازی جزیره هرمز از دست پرتغالی ها به عنوان غنیمت گرفته شده بود.

مقبره محمدتقی‌خان پسیان

از دیگر قسمت‌هایی که در باغ موزه نادری برای بازدیدکنندگان وجود دارد، آرامگاه کلنل محمد تقی خان پسیان در ضلع شمالی باغ نادری یا به عبارتی در سمت راست آرامگاه نادرشاه افشار است. محمدتقی خان پسیان به عنوان یکی از افسران ژاندارمری در پایان دوره قاجاریه، پس از مدتی فرماندهی ژاندارمری، با کودتای سیاه به عنوان حکمران خراسان‌ منصوب شد. او از سرشناس‌ترین مردان آزادیخواه است که عنوان اولین خلبان ایران را هم دارد. این افسر شجاع در مهر ماه سال 1300 خورشیدی و در 30 سالگی جان خود را برای مبارزه با ظلم و ستم فدا کرد. پیکر این سرباز دلاور بعد از چند بار جابجایی، نهایتاً در سال 1336 در نزدیکی مقبره نادرشاه به خاک سپرده شد.

موزه و فروشگاه سوغات

بخش‌های دیگر باغ شامل تالار موزه اسلحه، لباس های رزم، کتب خطی و تالار تصاویر می شود که روایت گر وقایع مهم زندگی نادرشاه و کلنل محمدتقی خان پسیان است. همچنین آرامگاه بزرگ نادر دارای کتابخانه‌ای 17 هزار جلد کتاب مختلف است که هیچ یک از آنها مرتبط با گردشگری نیست. اما فروشگاه مخصوص آثار فرهنگی و تاریخی و صنایع دستی از جمله اشیاء ساخته شده با سنگ، در پشت آرامگاه واقع است که می‌تواند مکان خوبی برای تهیه سوغات و یادگاری از باغ موزه نادری و مشهد باشد.

چطور به باغ موزه نادری برویم

باغ نادری در چهارراه شهدا قرار دارد و برای رسیدن به آن تنها کافی است از حرم به سمت خیابان شیرازی 500 متر را طی کنید. از آنجاییکه پیدا کردن جای پارک در محدوده آرامگاه مشکل است، بهتر است یا با وسایل نقلیه عمومی برای بازدید بروید یا اتومبیل خود را در مسافتی دورتر و جای مناسب پارک کنید.