تاریخچه گلیم بافی
تاریخچه اولین بافته های دست انسان به قدیمی‌ترین و متمدن‌ترین اقوام برمی‌گردد. نخستین تمدن‌های بشری در بین‌النهرین ساکن بودند و شواهد نشان می‌دهد که اولین بافته هایی که برای پناهگاه، زیر انداز یا وسایل انبار کردن بکار می‌رفته است، مربوط به آنها بوده است. حصیربافی و سبد بافی که با استفاده از نی و گیاهان بوده است، این بافته ها را تشکیل می‌دادند.این روند به مرور پیشرفت کرد و انسان یادگرفت چطور با در هم تنیدن الیاف شروع به تولید پارچه، گلیم‌و قالی کند. در مراحل بعد و در طول تکامل بافت، خلاقیت های هنری و توجه به زیبایی نیز در آن وارد شد.
قدیمی‌ترین گلیم تقریباً همزمان با قدیمی‌ترین پارچه بافته شد. تاریخ گلیم بافی که آغاز نساجی به حساب می‌آید، 3000 سال پیش از میلاد در نظر گرفته شده است. از قدیمی ترین گلیم‌هایی که تا امروز کشف شده است می‌توان قالی پازیریک در روسیه و به تکه ای دیگر در ترکمنستان اشاره کرد که از زیر ماسه ها کشف شده است و تاریخ تقریبی آن به قرن چهارم و پنجم بعد از میلاد برمی‌گردد.
گلیم بافی در ایران و خراسان
هنر گلیم بافی در ایران از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و بیش از سه هزار سال سابقه دارد. یافته های تاریخی نشان می‌دهد که هنر قالی بافی در ایران، حدوداً به 1500 تا 2000 سال پیش از میلاد برمی‌گردد. این هنر در تمام ایران رواج داشته است، به خصوص بین عشایر که طرح‌هایی با استفاده از نقشه های ذهنی و الهام از طبیعت می‌زدند.
گلیم بافی خراسان مخصوصاً در قسمت‌های کردنشین مرسوم است. گلیم‌هایی که روی دارهای زمینی بافته می‌شوند و طرح اصلی آنها اشکال هندسی است. بافت گلیم‌بلوچی هم در بخش‌هایی از خراسان رایج است. نشانه این گلیم‌ها، وجود نقش ترنج در وسط آن است. سومین گلیمی که می توان در خراسان رضوی دید، گلیم کلات است که باز هم نقوش هندسی در آن به کار رفته است. همه این گلیم‌ها را می‌توان به عنوان سوغات مشهد از مشهد تهیه کرد.
انواع گلیم
گلیم نوعی زیرانداز است که از تار و پود تشکیل شده است و از نخ‌های پشمی، پنبه‌ای، ابریشمی یا کنفی در بافت انواع آن استفاده می‌شود. انواع گلیم‌های ایرانی را می‌توان در سه دسته تقسیم بندی کرد:
- گلیم ساده یا دورو یا تخت
- گلیم یک رو یا سوماک
- گلیم یک رو ولی غیر سوماک
گلیم ساده یا دورو
این گلیم ها دارای ضخامت کمتری نسبت به سایر گلیم ها هستند. طرح دو روی گلیم یکی است و می‌توان از پشت و روی آن استفاده کرد. این گلیم‌ها تنها از تار و پود تشکیل شده اند. گلیم های قشقایی، سنه و بیجار کردستان، گلیم های اردبیل، سمنان و زنجان در این دسته قرار می‌گیرند.
گلیم های یک رو یا سوماک
بافت این گلیم ها با استفاده از پیچش پود انجام می‌شود. گلیم سوماک دارای ضخامت بیشتری نسبت به گلیم های ساده هستند. این بافت با حرکت و چرخش پود به دور نخ‌های تار باعث ایجاد نقش می‌شود. این گلیم ها به صورت یک رو قابل استفاده هستند و در پشت آنها نخ ها به شکل نامنظم دیده می‌شوند. سوماک اغلب در استان های اردبیل و آذربایجان شرقی، کرمان، فارس و خوزستان بافته می‌شود.
گلیم های یک رو ولی غیر سوماک
در این نوع گلیم ها از روش های بافت گلیم ساده، بافت گلیم سوماک و حتی سبک بافت قالی (گره کامل) استفاده می‌شود. انواع گلیم های شروکی در استان خراسان، گل برجسته ایلام و گچمه استان کهکیلویه و بویر احمد و رضا آباد سمنان در این دسته قرار می‌گیرد.
راهنمای خرید گلیم
حالا که استفاده از گلیم به عنوان زیر انداز یا وسیله ای تزئینی در بین خانواده های ایرانی تا این حد رواج یافته، باید آگاهی کافی درباره انواع مرغوب گلیم را پیدا کرد تا خرید خوبی داشته باشیم. خب در هنگام خرید گلیم باید به چه نکاتی دقت کنیم؟
۱- بافت گلیم
معمولاً در بافت تارهای گلیم نخ‌های پنبه ای به کار می‌روند. چنانچه در هنگام خرید گلیم متوجه تارهایی سفید روی آن شدید، مشخص است که پودها به صورت فشرده تنیده نشده اند و این گلیم مرغوب نیست.
٢- الیاف گلیم
گلیم و فرش‌های دستباف ایرانی معمولاً از الیاف طبیعی مثل پنبه، ابریشم و پشم بافته می شوند. گلیم های پشمی، از پشم مرغوب گوسفند تهیه می‌شود. بهترین و گران قیمت ترین گلیم ها نوع ابریشمی است. نخ‌های استفاده شده در بافت گلیم ایرانی بوی مواد شیمیایی نمی‌دهند و دارای پرز زیادی هستند.
٣- تراکم بافت گلیم
گلیم هایی که پودهای متراکم تری داشته باشند انتخاب بهتری هستند. برای تشخیص، یک قسمت از گلیم را با دو دست به طرفین بکشید. اگر تراکم بافت زیاد باشد در مقابل کشش تغییر شکل نمی‌دهد، اما در بافت غیر متراکم پودها راحت از هم باز می‌شوند.
٤- اندازه گلیم
اندازه گلیم اهمیت بسیار زیادی دارد. اختلاف اندازه دور تا دور گلیم معمولاً وجود دارد، اما زمانیکه این اختلاف به شدت محسوس باشد یک ایراد جدی محسوب می‌شود. برای تشخیص اندازه، گلیم را تا کنید و لبه ها را روی هم قرار دهید، گوشه‌های گلیم مرغوب کاملاً روی هم قرار می‌گیرد و منطبق است.
٥- تشخیص رنگ طبیعی از مصنوعی
اگر هنگام خرید گلیم یک دستمال نخی یا ابر مرطوب به همراه داشته باشید، به راحتی می‌توانید رنگ مصنوعی را از طبیعی تشخیص دهید. چنانچه دستمال شما آغشته به رنگ شد، نشان دهنده مصنوعی بودن رنگ الیاف استفاده شده است. رنگ های طبیعی در مقابل نور آفتاب مقاوم است اما الیاف مصنوعی در اثر آفتاب رنگ خود را از دست می‌دهد.
٦- سبک بودن گلیم
گلیم هایی که تار و پود ظریفی دارند، دارای وزن کمتری هستند. البته باید در هنگام سنجش وزن، به اندازه گلیم هم توجه کنید.
جمله پایانی
ما سعی کردیم نکات لازم برای خرید گلیم را به شما بگوییم، انتخاب نهایی می‌تواند بر اساس میزان بودجه در نظر گرفته شده، اندازه و کاربرد گلیم‌تفاوت کنید. اما با خرید این هنر اصیل ایرانی می‌توان مجموعه‌ای از رنگ ها را به خانه آورد و به حمایت از افرادی پرداخت که با درآمد گلیم‌بافی و صنایع دستی زندگی می‌کنند.
