معرفی آرامگاه خواجه ربیع و قاجاریان مدفون در آن

خواجه ربیع که بود؟

خواجه ربیع که در تاریخ به ربیع بن خیثم شناخته می‌شود از صحابه پیامبر اسلام و سرداران سپاه حضرت علی بود. او از خویشاوندان معاویة بن ابوسفیان هم بوده و در سالهایی که اختلاف بین حضرت علی و معاویه سر گرفت، به قصد دوری از نزاع طرفین عراق را ترک و به ایران و خراسان سفر کرد. او در شهر نوغان ساکن شد و در سال 63 هجری قمری بعد از فوت در همانجا دفن شد. طبق روایات، امام رضا پس از ورود به خراسان در سال 200 تا 203 هجری قمری قبر ایشان را زیارت کرد. این آرامگاه طی چهارده قرن گذشته همواره مورد زیارت شیعیان و اهل تسنن بوده است.

پیشینه تاریخی آرامگاه خواجه ربیع    

آرامگاه خواجه ربیع در قرن یازدهم بین سال‌های 1026 تا 1031 هجری قمری و با توصیه شیخ بهایی و دستور شاه عباس صفوی ساخته شده است. میرزا افلغ خان یکی از سادات مشهد سرپرستی ساخت را به عهده داشته است. این بنا در سال 1310 به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شده است. آرامگاه به نام باغ ربیع هم شناخته می‌شود و از مهمترین زیارتگاه‌های مشهد است که از لحاظ زیارتی، معماری و تاریخی مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد. در حال حاضر باغ خواجه ربیع از قبرستان‌های مهم مشهد است.

مشخصات معماری آرامگاه خواجه ربیع

آرامگاه خواجه در انتهای خیابانی با هم همین نام واقع است. از چند خیابان آن طرف‌تر گنبد فیروزه ای بنا دیده می‌شود و کنجکاوی برای تماشای آن را بیشتر می‌کند. ساختمان آرامگاه از همان در ورودی حیاط دیده می‌شود، از کنار باغچه‌ها که جلو بروید بنای هشت ضلعی در میان محوطه ای بزرگ نمایان می‌شود. اینجا دنیایی از رنگ و کاشی کاری دیده می‌شود، هرچقدر بیشتر نگاه کنید، بیشتر شیفته می‌شوید.  

آرامگاه خواجه ربیع از جنبه هنری جایگاه ویژه ای دارد، تزئینات متنوع از کاشی‌های رنگارنگ به خصوص فیروزه ای در نمای بیرونی و نقاشی های طلایی در دیوارها و قسمت داخلی، آن را تبدیل به اثری کم نظیر کرده است. مقبره از نمای بیرون هشت ضلعی و در بخش درونی چهار ایوانی است. چهار ایوان بلند در اضلاع اصلی بنا وجود دارد که همگی به درون آرامگاه راه دارند. در بین طاق نماها درهای مستطیلی شکل و پنجره های مشبک جا گرفته اند. در نهایت همه ایوان ها به یک گنبد فیروزه ای بزرگ ختم می‌شود که 18 متر ارتفاع دارد.

کاشی‌کاری معرق در گوشه گوشه این آرامگاه دیده می‌شود. این سبک از کاشی‎کاری علاوه بر نشان دادن اهمیت مذهبی و تاریخی بنا، جنبه هنری برای بازدید علاقمندان دارد. در داخل و ساقه خارجی گنبد دو کتیبه زیبا به خط ثلث و اثر علیرضا عباسی تبریزی از بزرگترین خوش نویسان عهد صفوی نصب شده که مربوط به سال‌های 1026 و 1031 هجری قمری است.  

ساخت تاج محل با الهام از آرامگاه خواجه ربیع

شواهد تاریخی نشان داده است که در ساخت بنای مشهور تاج محل که از عجایب هفتگانه جهان به حساب می‌آید، از آرامگاه خواجه ربیع الهام گرفته شده است. بررسی های معماری موضوع را اثبات کرده است. تایید این ادعا کار سختی نیست، اگر نگاهی به تصویر تاج محل بیندازید با مقایسه شکل ایوان ها و طاق نماها به صحت آن اطمینان پیدا می کنید. این مایه فخر ایرانیان است.

اهمیت تاریخی آرامگاه خواجه ربیع و توجه قاجار به آن

گفته می‌شود منطقه خواجه ربیع یا همان روستای حسین آباد محل جنگ نادرشاه افشار و فتحعلی خان قاجار در سال 1139 بود که طی آن این شاه قاجار کشته شد. قبر فتحعلی خان به عنوان تنها مدفن نام و نشان دار قاجارها در ساختمان مقبره خواجه ربیع و در جوار دفتر نذورات است. علت توجه ویژه قاجاریه به این مزار همین مسئله است. حسن خان سالار نوه دختری فتحعلی خان یکی دیگر از شاهزاده های قاجار است که در خواجه ربیع مدفون است. او از بدنام ترین شخصیت های این طایفه بود. محمد علی خان قاجار هم که در سال 1266 ه.ق اعدام شد، در مقابل ایوان خواجه ربیع و به فاصله هفت قدمی از مزار ما بین شمال و غرب دفن شده است. این‌ها تنها قاجارهای دفن شده در خواجه ربیع نیستند و در ادوار مختلف شاهزاده های قاجار که دیگر تنها عنوان شاهزادگی برایشان مانده بود نه چیزی دیگر ساکن ابدی این آرامستان شدند.

دیگر مشاهیر و افراد دفن شده در باغ ربیع

مساحت زیادی از باغ ربیع از گذشته تا امروز به قبرستان اختصاص یافته است. مشاهیر، شهدا و مردم عام زیادی در اینجا دفن می‌شوند. شیخ احمد کافی از روحانیون و واعضان معروف پیش از انقلاب در آرامگاه خواجه ربیع به خاک سپرده شده است.در ضلع جنوبی بنا نیز سنگ قبری متعلق به روش بولون (Roch Boulvin) پزشک بلژیکی قرار دارد. او جراح و رئیس بخش جراحی بیمارستان امام رضا بود که از دین مسیحیت به اسلام مشرف شد.

دور تا دور حیاط نیز حجره هایی دیده می‌شود که در اوایل دوران پهلوی اول ساخته شد در بعضی از آنها تزئینات و آینه کاری های زیبای انجام شده است، مزار شهدای دفاع مقدس داخل آنها هستند.سایر افرادی که در این آرامستان دفن شده اند میر حسین حسینی از فرزندان میرزا کوچک خان جنگلی، کشته شدگان جنگ ظفار، کشته شدگان اتفاقات سال 1357، کشته شدگان جنگ ایران و عراق، کشته شدگان حادثه منا و جنگ سوریه هستند.

آدرس آرامگاه خواجه ربیع و سایر اطلاعات

آرامگاه خواجه ربیع در شمال غربی شهر مشهد و انتهای خیابان خواجه ربیع است. سایر خیابان‌های منتهی به زیارتگاه، گلشاد و ابوذر است. ورود به این آرامگاه رایگان بوده و در اطراف آن پارکینگ های بزرگی برای راحتی بازدیدکنندگان آماده شده است.