تاریخچه خانه داروغه چیست و چه کسی در آن زندگی می‌کرده است؟
خانه داروغه از بناهای دوره قاجار است و در سال 1381 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. از ظرافت و دقتی که در ساخت هر قسمت از خانه داروغه دیده می‌شود می‌توان فهمید که اینجا محل زندگی شخص مهمی بود است. اما داروغه چه کسی بوده است؟
در حدود 150 سال پیش یوسف خان هراتی به عنوان داروغه مشهد انتخاب شد و در همین دوران بود که دستور ساخت این خانه به عنوان منزل شخصی او داده شد. تا حدود سه دهه گذشته این منزل در اختیار ورثه بود و در آن سکونت می‌شد، تا اینکه در سال 1366 به یکی از هیات های شهرستان میبد یزد فروخته شد و محل اسکان هیات‌های مذهبی بود. اما بعد از مدتی متروکه ماندن دچار تخریب شد، تا اینکه این خانه تاریخی در سال 1391 با صرف هزینه 37 میلیارد ریال توسط شهرداری منطقه خریداری و مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت؛ و در سال 1394 از آن بهره برداری شد.
سبک معماری
ورودی خانه در اواسط کوچه داروغه، کمی پایین تر از کوچه است و باید چند پله به پایین بروید و تا به دالان ورودی برسید. با گذشتن از دالان به حیاطی زیبا با ساختمان دو طبقه روبرو می‌شوید که در وسط آن یک حوض آبی بزرگ قرار دارد. در یک لحظه با قدم گذاشتن در حیاط به صد سال قبل سفر می‌کنید و غرق در جذابیت معماری آن می‌شوید.
خانه به سبک معماری سنتی ایرانی ساخته شده اما در تزئینات آن می‌توان آثاری از معماری روسی را هم پیدا کرد. از جمله نشانه های معماری روسی به کار بردن آجرهای قالبی، کاشی های هفت رنگ، تزئینات چوبی به کار رفته در سقف ها و مجسمه های گچی فرشته بالدار، سر انسان و شیرکه در نمای دیوارهای حیاط دیده می‌شود. اگر کمی به شکل ساختمان دقت کنید، می‌بینید که قرینه بودن چطور در بناهای هر سمت از حیاط رعایت شده است. این قرینگی که در پله ها، ارسی ها، پنجره ها و حتی مجسمه های نصب شده روی دیوار هم دیده می‌شود، سبک رایج در معماری شرقی است.
جذابیت‌های معماری این خانه تمام نشدنی است، از ویژگی های منحصر به فرد خانه تاریخی داروغه استفاده از جریان طبیعی انرژی هایی مثل آفتاب، باد و آب برای سرمایش و گرمایش است. یکی از جنبه‌های صرفه جویی در انرژی را می توانیم در ساخت پنجره های کوچک روی دیوارها ببینیم که کاربرد آن برای قرار دادن چراغ فانوس‌هایی بوده است که همزمان با روشن کردن فضای داخلی خانه، نور حیاط را هم تامین می‌کرده است.
بخش های مختلف خانه داروغه
خانه داروغه به شکل سه طرف ساخت طراحی شده است و این یعنی در سه سمت حیاط بنای دو طبقه را می‌بینید. بخش شمالی، جنوبی و شرقی. شاید این سوال برای شما پیش آمده است که چرا تمام ساختمان در یک طرف بنا نشده است؟ در واقع ذکاوت زیادی در طراحی این خانه بکار گرفته شده است و نیت استفاده از منزل به شکل تابستان نشین در ضلع شمالی و زمستان نشین در ضلع جنوبی بوده است. بخش شرقی هم به عنوان غلام رو به کار بوده و راهی برای رفت و آمد خدمه منزل به سایر قسمت ها محسوب می‌شده است.
خانه تاریخی داروغه را می‌توانیم نماد یک خانه مهندسی ساز در دوره خودش بدانیم. اهمیت زیاد به حفظ انرژی در همه جای این خانه دیده می‌شود. در بخش زمستان نشین یکی از اولین شومینه های زغالی مشهد وجود دارد. زمانیکه هنوز پنجره های دو جداره ایجاد نشده بودند، این خانه پنجره های دو جداره داشته است که از هدر رفتن گرما و سرما جلوگیری می‌کرده است. ساخت مطبخ در زیر قسمت زمستان نشین هم که در گرم کردن طبقه بالای منزل نقش زیادی داشته است، همه اینها خبر از هوش معماران دوره قاجار می‌دهد.
سمت دیگر حیاط یعنی ضلع شمالی، تابستان نشین به حساب می‌آید. این قسمت دارای ایوانی چهار ستونی است که طاق و پیشانی روی آن قرار می‌گیرد. تزئیناتی که در اینجا دیده می‌شود کاشی هایی آبی نصب شده با عبارات بسم الله الرحمن الرحیم” و “محمد (ص) شمع جمع آفرینش” است. ستون ها به شکل آجرکاری شده و دو به دو جلوی ایوان طبقه بالا و پایین قرار دارند. در دو سمت ایوان راه پله هایی متقارن با نرده‌های فلزی تزئین شده، به زیبایی بنا اضافه کرده است. به اتاق های این سمت خانه که سر بزنید بادگیر، حوض آب، سرداب را می‌بینید. بادگیری که در سمت تابستان نشین ساخته شده است، از طریق کانالی تا اتاقی در طبقه پایین امتداد می‌یابد که حوضی در آن وجود دارد. جریان هوایی که از بادگیر وارد می شود، با گذشتن از روی حوض و بازگشت دوباره با فضای منزل، باعث خنکی اتاق ها می‌شود.
ضلع شرقی خانه در واقع فقط راهرویی است که دو سمت بنا را به هم مرتبط می‌کند و به نام غلام رو شناخته می‌شود. خدمه منزل از طریق آن غذا و وسایل پذیرایی را به بخش شاه نشین یا مهمان خانه می‌بردند. در طبقه پایین آن می‌توان اولین حمام شخصی مشهد را دید که جزو حمام‌های خزینه ای محسوب می‌شود.
خانه داروغه بنایی مطرح در سطح قاره ای
طرح حفظ و نگهداری این خانه در سال 2016 توسط یونسکو به عنوان طرح برتر انتخاب شد و جایزه از بین 13 طرح کشورهای استرالیا، هند، چین، ژاپن و پاکستان به ایران رسید. این جایزه به منظور تقویت حفاظت از میراث فرهنگی کشورها تعیین شده است.
چطور به خانه داروغه برویم
به خیابان نواب صفوی و راسته حوض مسگران که بروید، از هر کسی که آدرس خانه داروغه را بپرسید راه را نشان می‌دهند، این خانه فاصله زیادی با حرم مطهر رضوی ندارد. اگر با اتومبیل شخصی باشید می توانید وارد خیابان شارستان شوید و بعد از پارک اتومبیل به کوچه داروغه برسید. همچنین می‌توان از پارکینگ حرم استفاده کرد و تا کوچه داروغه پیاده روی کرد.
