مصلی پایین خیابان بنای فاخر دوره صفوی در مشهد

علت ساخت مصلی

مصلی ها بناهایی هستند با فضای وسیع و باز که گنجایش تعداد زیادی از نفرات را برای برپایی نماز یا سایر مراسم‌های مذهبی، مثل نماز اعیاد یا برگزاری دعاهای جمعی دارند. این بناها اغلب در حاشیه شهرها یا در نزدیکی دروازه‌های شهر ساخته می‌شدند. در گذشته مردم برای خواندن نماز باران یا دعا جهت رفع بیماری‌ها هم در مصلی جمع می‌شدند، که در سال‌های اخیر کمتر شده است. 

پیشینه تاریخی مصلی پایین خیابان

مشهد به این دلیل که مهمترین شهر مذهبی ایران است، از گذشته های خیلی دور دارای مصلی بوده است تا محلی برای برگزاری مراسمات مذهبی یا ملی باشد. دو مصلی در این شهر شناسایی شده است که قدیمی‌ترین آن مربوط به 600 سال پیش بوده که چیز زیادی از آن باقی نمانده است. مصلی جدید که همان بنای پایین خیابان است مربوط به 350 سال پیش و دوران صفویه می‌شود. محلی فعلی این بنا در خیابان مصلی و نزدیک به خیابان سرخس است. در گذشته این محدوده به دروازه پایین خیابان معروف بوده که ابتدای جاده مشهد به سرخس نیز شناخته می‌شده است.

بانی مصلی پایین خیابان مشهد

مصلی تاریخی مشهد در سال 1087 هجری قمری و همزمان با حکومت شاه سلیمان صفوی به دستور میرزا ابوصالح رضوی (نواب) و تلاش فردی به نام حاجی ملک و به دست معمار حاجی شجاع بن استاد قاسم اصفهانی ساخته شده است. حاجی شجاع از معماران برتر قرن یازدهم و دوره صفویه است که از دیگر آثار او می‌توان به گوشه غربی مسجد امام اصفهان و مرمت مسجد گوهرشاد مشهد اشاره کرد.

سبک معماری مصلی پایین خیابان مشهد

مصلی پایین خیابان دارای دو ورودی است، ورودی اصلی از خیابان مصلی و ورودی دیگر در پشت بنا است. از خیابان مصلی تنها یک ساختمان و گنبد آجری به چشم می‌آید و تنها بعد از وارد شدن به محوطه چمن‌کاری شده و قرار گرفتن در روبروی بناست که می‌توان به زیبایی و شکوه این بنا پی برد.

وقتی مقابل بنا قرار بگیرید، ایوان بلندی با دو رواق در طرفین را می‌بینید که یک گنبدی آجری روی آن قرار دارد. رواق‌ها می‌توانند جهت افزایش استحکام بنا و نگه داشتن طاق اصلی ساخته شده باشند. این ایوان و رواق‌ها با مقرنس های گچی و کاشی کاری‌های لاجوردی معرق تزیین شده است. غرق در تماشای کاشی‌ها که شوید، شما را سنگفرش خشتی تا پهنه آسمان آبی می‌برد، تا یادآوری کند این انسان خاکی از کجا بوده و به کجا برمی‌گردد. تزئینات کاشی و مقرنس را در محراب و رواق ها داخلی هم می‌توان دید.

عناصر تزئینی بنای مصلی

روی تزئینات بنای مصلی مشهد نقش‌هایی با ظرافت هر چه تمام تر پیاده شده است. تزئیناتی از مقرنس، گچ‌کاری و درودگر در بعضی قسمت‌ها مشاهده می‌شود که با کمی دقت می‌توانید نقوش اسلیمی را در گوشه و کنار ‌آنها ببینید.در طاق اصلی بنای مصلی آثار کمرنگی از نقوشی مثل شمسه اسلیمی دیده می‌شود تا پاکار ایوان هم امتداد یافته است. گره‌سازی های هندسی معماری اسلامی این شمسه را احاطه کرده است و به زیبایی تزئینات اضافه می‌کند.

ایوان اصلی به شکل مربعی شکل است که دو طرف آن ایوانچه هایی دیده می‌شود. در میان ایوان بزرگتر محراب دیده می شود که با کاشی‌کاری‌های معرق و مزین به آیاتی از قرآن پوشیده شده است. بدنه داخلی بنای مصلی با گچ پوشیده شده است و به جز کاشی های نمای اصلی، محراب و دور تا دور ایوان بزرگ، در قسمت های دیگر مصلی اثری از رنگ و نقاشی دیده نمی‌شود.

سایر بخش های مصلی پایین خیابان

در سمت راست مصلی ساختمانی آجری قرار دارد که ساخت آن مربوط به دو دهه اخیر بوده است. این ساختمان در ابتدا به هدف کارگاهی برای ساخت کاشی معرق و مرمت بنای مصلی ساخته شده اما بعد از چند سال به مرکزی برای صنایع دستی و هنرهای سنتی تبدیل شده است. کارگاه‌هایی از هنرهای مختلف در این ساختمان فعالیت دارند که به عرضه محصولات خود هم مشغولند، از جمله: ساخت کاشی و سفال، ساخت هرکاره و دست سازه های سنگی، قلم‌زنی.

مرمت بنای مصلی

بنای تاریخی مصلی پایین خیابان در دی ماه سال 1386 تا تیر ماه سال 87 مورد مرمت قرار گرفت. طی اجرای این طرح مرمت کاشی‌های ایوان، آجر‌فرش پشت بام، سنگفرش محوطه و نرده کشی انجام گرفت. با این وجود بیش از 30 درصد از کاشی های محراب و ایوان اصلی آن تخریب شده اند. این بنا با توجه به سابقه تاریخی که دارد و هنرهای اصیل به کار رفته در آن، نیازمند توجه بیشتر مسئولین است.

چطور به مصلی تاریخی مشهد برویم؟

برای بازدید از مصلی پایین خیابان باید به بلواری به همین نام بروید. بلوار مصلی در بخش شرقی مشهد و به فاصله نه چندان دوری از حرم و بازارهای هفده شهریور واقع است. بازدیدکنندگان می‌توانند با وسایل نقلیه شخصی و عمومی خود را به اینجا برسانند.

سخن پایانی

متاسفانه بنای مصلی با وجود اینکه یکی از اماکن قدیمی مشهد به حساب می‌آید، آنطور که باید مورد توجه قرار نگرفته و بیشتر بازدیدکنندگان آن مردم محلی هستند که برای برپایی نماز جماعت، نماز باران یا سایر مراسمات مذهبی به آنجا مراجعه می‌کنند. تلاش‌هایی برای تخصیص اعتبار و ارتقاء محل، جهت جذب بیشتر گردشگر داخلی و خارجی صورت گرفته است. اگر قصد سفر به این شهر را دارید یا از ساکنین هستید، بازدید از این جاذبه گردشگری مشهد را برای عموم آزاد و رایگان است، از دست ندهید.