صحن گوهرشاد حرم امام رضا کجاست؟
یکی از زیبایی‌های حرم امام رضا (ع)، مسجد جامع گوهرشاد است. گنبد مسجدی با آجر لعابدار و مزین به کتیبه‌هایی با خط کوفی، دو مناره‌ی بلندتر از ایوان مقصوره که به شکل گلدسته نمایان می‌شوند، حوض بزرگ هشت گوش و چهار آبخوری، که در صحن گوهرشاد قرار دارد. با سایت جاده همراه باشید تا بدانیم صحن گوهرشاد حرم امام رضا کجاست؟
این صحن از کف پوش‌های شش ضلعی از جنس سنگ خلج پوشیده شده است و سنگ‌های تیره اصفهان زینت بخش نمای دیوارهای داخلی آن است. تماشای نمای گنبد طلایی حرم امام رضا در بخش جنوبی این صحن و حس تجریه آرامش و بندگی خالصی که همراه دارد، صحن گوهرشاد را بیش از بیش دوست داشتنی می‌کند. در مسجد کهن سال گوهرشاد نماز جماعت به صورت دائمی برگزار می‌شود. در ادامه با اینکه این بنای مقدس به دستور چه کسی ساخته شده و چه داستان‌هایی داشته است، بیشتر آشنا می‌شوید.
مسجد جامع گوهرشاد
مسجد جامع گوهرشاد با هشت راهرو به بخش‌های دیگر حرم مرتبط می‌شود. صحن قدیمی گوهرشاد از راهروی شمالی به حرم امام رضا و از راهروی جنوبی به ایوان مقصوره و مسجد گوهرشاد محدود می‌شود. که از آن با عنوان رواق «دارالحفاظ» و «دارالسیاده» یاد می‌شود. صحن مسجد به شکل مربع ۲۸۰۰ متر مربع مساحت و ۹۴۰۰ متر مربع زیربنا دارد.
مسجد بزرگ گوهرشاد با چهار ایوان و هفت شبستان در عصر تیموری ساخته می‌شود. ایوان مقصوره، ایوان دارالسیاده، ایوان اعتکاف و ایوان شیخ بهاءالدین چهار ایوان قرینه و با شکوه در ضلع جنوبی، شمالی، شرقی و غربی مسجد گوهرشاد است که با شبستان‌های یک طبقه‌ای، گنبدخانه و دیگر قسمت‌های مسجد را بهم متصل می‌کند. جالب است بدانیم هرکدام از این شبستان‌ها نام‌های متفاوتی چون گرم، تبریزی، نهاوندی، نجف‌آبادی، میلانی، سبزواری و علوی یا آفتاب دارند.
جلوه و ویژگی‌هایی از هنر ایرانی در معرق کاری و نقوش بر روی زمینه گچی، دیوارهایی با اسماء جلاله، آیات قرآنی، احادیث شریفه، اشعار و مدح و ثنای ائمه اطهار(ع) با خطوط ثلث، نسخ، نستعلیق و کوفی در این مسجد فضای عرفانی را در دل حرم به یادگار میگذارد. این بنا با طاق‌های گنبدی شکل و مناره‌هایی با تزینات منحصر بفرد شاهکار معماری محسوب می‌شود.
ایوان مقصوره
گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجد در بالای ایوان مقصوره و محراب این مسجد از سنگ مرمر با کاشی‌های معرق مزین به آیة الکرسی در میان ایوان مقصوره (ضلع جنوبی رو به قبله) ساخته شده است. این ایوان مهم‌ترین ایوان مسجد گوهرشاد و آمیزه‌ای از هنرهای ایرانی است. منبر «صاحب الزمان» یکی دیگر از ویژگی‌های ایوان مقصوره است. این منبر چهارده پله به نیت چهارده معصوم دارد و اعتقاد بر این است که امام زمان بعد از ظهور بر روی این منبر خطبه خواهد خواند.
منبر مسجد گوهرشاد، تماما هنر منبت‌کاری محمد نجار خراسانی بر روی چوب گردو و گلابی در عصر فتحعلی شاه قاجار می‌باشد. از نکات برجسته این منبر بلند به کار نرفتن هیچ گونه میخ و آهن در ساخت آن است. این اثر ظریف به دست حیدر نیکنام گلپایگانی مرمت می‌شود.
واقعه مسجد گوهرشاد
این مسجد یکی از دردناک‌ترین صحنه‌های تاریخی را به خود دیده است. در سال ۱۳۱۴ هجری شمسی زمانی که رضاشاه دستور کشف حجاب را صادر می‌کند، مردم مذهبی مشهد به نشانه‌ی اعتراض در صحن مسجد گوهرشاد بست می‌نشینند. در پی این اعتراضات، به دستور رضاشاه تیراندازی به حرم امام رضا و مسجد گوهر شاد صورت می‌گیرد و در نتیجه تعداد زیادی از زائران و تحصن کنندگان کشته می‌شوند.
در طول تاریخ گنبد و ایوان مسجد نیز در زمین لرزه و گلوله باران روس‌ها صدماتی می‌بیند. حوادث مسجد گوهرشاد منجر به تخریب گنبد ایوان مقصوره و ساخت مجدد آن توسط معماران ایرانی با رعایت حفظ ویژگی‌های اثر و بازسازی و مرمت از جمله کفپوش مرمر و تزین ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای شده است.
گوهرشاد
در سه کتیبه شاهزاده بایسنقری و کتیبه‌ای به خط ثلث و کتیبه‌ای دیگری بنام محمدرضا امامی در سه نقطه مختلف از ایوان مقصوره، تاریخ بنای مسجد و نام گوهرشاد به چشم می‌خورد. نام معمار این مسجد نیز در کتیبه‌ی بایسنقری، استاد قوام‌الدین شیرازی حک شده است. مدت زمان ساخت این مسجد حدود ۱۲ سال طول می‌کشد.
گوهرشاد آغا یا مهد علیا با تباری مغولی، دومین همسر شاهرخ گورکانی بوده است. شاهزاده بایسنقرمیرزا (فرزند گوهرشاد و شاهرخ) همان شخصی است که خط نگاره‌های او بر گنبد مسجد گوهرشاد می‌درخشد.
گوهرشاد و شاهرخ از قدرت خود در زمینه‌های فرهنگی و ادبی، بسیار استفاده می‌کردند. ایجاد مسجد جامع گوهرشاد هرات، مدرسه و خانقاه در شهر هرات افغانستان از جمله خدمات این بانوی بزرگ در عصر تیموری است. شاهرخ به مناسبت افتتاح مسجد گوهرشاد مشهد، قندیلی به وزن ۳هزار مثقال طلا به حرم امام رضا هدیه می‌کند.
گوهرشاد زنی بسیار پاکدامن و مومن بود و بنابر علاقه‌ای که به امام رضا داشت، دستور داد مسجد بزرگی در جوار حرم ساخته شود. مادر گوهرشاد نیز در حرم به خاک سپرده شده است و همین امر یکی از دلایلی است که دستور ساخت این مسجد صادر می‌شود.
مسجد گوهرشاد داستان‌ها و افسانه‌های غم‌انگیز زیادی در دل خود نهفته دارد. معروفترین این داستان‌ها رهایی از عشق زمینی جوان کارگری است که در حین ساخت مسجد به بانو گوهرشاد علاقه‌مند می‌شود. گوهرشاد از این جوان می‌خواهد چهل روز عبادت کند و از خانه خارج نشود و اگر شرط او را اجرا کند عشق جوان را بپذیرد. جوان بعد از چهل روز اعتکاف به عشق آسمانی دست می‌یابد.
سرانجام این بانوی بزرگ در هرات به قتل می‌رسد و در کنار همسر و فرزندش در مدرسه گوهرشاد هرات به خاک سپرده می‌شود.
