حرم با شکوه امام رضا (ع) با مجموعه‌ای از صحن‌ها، رواق‌ها، مساجد، چندین موزه و کتابخانه در مرکز شهر مشهد واقع شده است. حرم مطهر رضوی از سمت جنوب و شرق با درب‌های طلاکاری شده و از سمت شمال و غرب با دو ایوان بزرگ به رواق‌ها و مسجد بالاسر محدود میشود.
۲۷ فضای بسته یا رواق‌های امام رضا با تزینات و وسعت متفاوت در حرم قرار دارند. رواق امام خمینی، بزرگ‌ترین رواق و رواق دارالاجابه، نزدیک‌ترین مکان به مدفن و محل دقیق قبر امام رضا است. صحن انقلاب اسلامی، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن هدایت، صحن جامع رضوی، صحن کوثر، صحن غدیر و صحن آزادی ۹ صحن حرم امام رضا می‌باشند. با ما همراه باشید تا با صحن آزادی بیشتر آشنا شوید.
صحن آزادی
وجود صحن، حیاط مرکزی یا میانسرا برای ایجاد حس سکوت و آرامش در ورودی جز اصلی معماری اسلامی بوده است. به فضاهای باز و بدون سقفی که در اطراف حرم امام رضا وجود دارد و دسترسی به مکان‌های مختلف و رواق‌ها را امکان پذیر می‌سازد، صحن گفته میشود.
مساحت صحن‌های حرم امام رضا در مجموع ۲۲۵.۲۲۳ مترمربع است. صحن نو یا صحن آزادی که در پایین پای حضرت است، زیباترین و قدیمی‌ترین صحن حرم امام رضا می‌باشد. این صحن درسمت شرق حرم قرار گرفته و دسترسی به ضریح امام رضا و رواق دارالضیافه از سمت شمال ایوان طلای این صحن امکان پذیر است. حال که با صحن آزادی آشنا شدیم به ویژگی‌های این صحن می‌پردازیم.
بسیاری از مشاهیر و بزرگان در حرم امام رضا به خاک سپرده شده‌اند. داستان ۵ تن از آنان بس جالب و خواندنی است، که در این مقاله نمی‌گنجد. اما دو تن از آن مرشدان و پیران اهل بیت یعنی شیخ جعفر مجتهدی ملقب به «پینه دوز» و آقا عباس راشد تربتی معروف به «حاج آخوند» در گوشه‌ای از صحن آزادی آرام گرفته‌اند. دور تا دور این صحن ۵۶ حجره و غرفه فوقانی و تحتانی ساخته شده است.
دسترسی به رواق شیخ بهایی و مقبره وی از قسمت حجره جنوب غربی صحن امکان پذیر است. بهشت ثامن الائمه (ع)، در قسمت زیرین صحن آزادی احداث شده است. در این مکان پیکر مطهر شهدای هشت سال دفاع مقدس و همچنین برخی از خادمان حرم دفن شده‌اند. كفشداری شماره ۵ و ۶ مخصوص بانوان و کفشداری ۷ مخصوص آقایان در صحن آزادی است. هر چهار طرف صحن آزادی دارای ایوان است.
ایوان طلا(ایوان غربی)
صحن آزادی به دستور فتحعلی شاه قاجار با گچ و کاشی ساخته و طلاکاری آن با خشت‌های زرین به دستور ناصرالدین شاه قاجار انجام می‌گیرد. به همین جهت به آن «ایوان طلای ناصری» نیز گفته میشود. ایوان طلا که محل تشرف بانوان به دورن حرم است، در ضلع غربی صحن آزادی قرار دارد.
این ایوان که به رواق دارالسعاده متصل است با نام «باب‌السعاده» نیز شناخته میشود و بیش از ۲۰ متر ارتفاع دارد. ایوان طلا چهار غرفه با بدنه‌ها‌یی از خشت‌های طلا دارد که به وسیله کتیبه‌ها‌ی زیبای آیات قرآن و اشعار فارسی، به خط نستعلیق برجسته تزین شده است.
ایوان تلگراف خانه(ایوان شمالی)
در ضلع شمالی صحن، ایوان تلگراف خانه «شیخ صدوق» یا «باب الحکمه» قرار دارد. این ایوان ورودی بست شیخ حر عاملی است. کتیبه‌ی سوره مبارکه «انا ارسلنا نوحا الی قومه» به خط ثلث با رنگ سفید سردر داخلی ایوان را مزین نموده است. سوره مبارکه فجر نیز بر کتیبه‌ای در سردر خارجی این ایوان نگارش شده است.
ایوان ساعت (ایوان جنوبی)
ساعت صحن آزادی (اهدایی مظفرالدین شاه قاجار، ساخت منچستر انگلستان) بر بالای این ایوان قرار دارد. به همین علت به این ایوان که در ضلع جنوبی صحن است، ایوان ساعت یا ایوان «باب‌الامامه» گفته می شود. این ساعت از صحن انقلاب به صحن آزادی آورده شده است.
ایوان ساعت چهار صفه یا سکو کوچک دارد که بالای هر صفه غرفه‌ای ساخته شده است. دیواره این ایوان تا سقف با کاشی‌ها‌ی نفیس و الوان تزین شده است. زیر غرفه‌ها نیز با سوره‌های چهارگانه و بالای غرفه‌ها با دو حدیث از کتاب شریف «عیون اخبارالرضا(ع)» مزین شده است. قسمت جنوبی این ایوان به رواق دو طبقه‌ای امام خمینی متصل شده است.
ایوان باب السلام (ایوان شرقی)
در وسط ضلع شرقی و قرینه ایوان طلای صحن آزادی ایوان باب السلام که «ایوان نواب»نیز گفته میشود، قرار دارد. روکش حفاظتی دیوار این ایوان از سنگ مرغوب کوه‌های خلج است. داخل ایوان حدیثی از امام کاظم(ع) نقش بسته است.
دیوارها مزین به کاشی است و سقف آن با خطوط و نقوش الوان تزین یافته و دارای نمای کاشی به صورت رنگ آمیزی و نقاشی است. مشهدی‌ها برای تدفین اموات خود پس از انجام غسل میت از طریق ایوان باب السلام وارد صحن آزادی می‌شوند و نماز میت را بجا می‌‌آورند. این ایوان یکی از راه‌های اصلی ورود به صحن است و علت نامگذاری آن این است که زائران می‌‌توانند از درب خیابان نواب صفوی و این ایوان رو به روی ضریح سیمین و زر قرار بگیرند و سلام دهند.
یکی از عجایب حرم امام رضا چهار عصای نقره‌ای است که حالت تقدس دارد. در ورودی ایوان ساعت، ایوان باب السلام و ایوان تلگراف‌خانه و ایوان نقاره خانه خادمانی هستند که عصای نقره‌ای بدست می‌گیرند.
نقشه حرم امام رضا (ع)
حرم امام رضا از جمله حرم‌های مهم و بزرگ جهان است. وسعت و شکوه آن به گونه‌ای است که آدمی مبهوت میشود. به همین دلیل دیدن قسمت‌های مختلف حرم نیازمند راهنما است. راهنمایی خادمان حرم مطهر و داشتن نقشه حرم و خیابان‌های اطراف آن (خیابان شیرازی، طبرسی، نواب صفوی، امام رضا) بسیار کمک کننده خواهد بود.
