شاندیز گردی رؤیایی؛ گشتی متفاوت در روستاهای کمتر شناخته شده شاندیز

رباط آبادِ ویرانی

تور نیم روزه شاندیز گردی مان را از رباط و موزه مردم شناسی ویرانی آغاز می کنیم. اینجا در روزگاران دور، استراحتگاه تجار و بازرگانان راه توس به نیشابور بود، اما تا سال 79 از آن رباط با عظمت تنها یک انبار متروکه به جا مانده بود. از سال 84 و پس از مرمت های میراث فرهنگی، این رباط توانست عنوان اولین موزه مردم شناسی استان خراسان را از آن خود کند. این روزها با پرداخت 2 هزارتومان ورودی از ساعت 8 صبح تا حدود 4 بعدازظهر می توانید مشاغل سنتی مشهد و شاندیز قدیم همچون سنگ تراشی، آهنگری، عطاری و… را در 9 غرفه این موزه تماشا کنید.

اداره میراث فرهنگی شهرستان طرقبه و شاندیز در جوار همین موزه قرار دارد. همراه با دکتر علی اکبر احمدزاده، مدیر میراث فرهنگی طرقبه و شاندیز که در طول 10سال کار در این شهرستان به خوبی با چم و خم و نقاط بکر آن آشناست، راهی می شویم.

حصار سرخی که محصور نیست

حصار سرخ اولین مقصدطبیعت گردی ماست؛ جایی که تا سال 96 عنوان روستا پیش از آن قرار می گرفت، اما حالا تبدیل به یکی از محلات شهر شاندیز شده است. شهرداری نیز به همین واسطه به سنگ فرش کردن میدان و زیباسازی آن پرداخته است.

این محله که با چندین چشمه قناتش، یکی از بهترین آب های استان را دارد، توانسته در زمینه تولید صیفی جات نیز عنوان بهترین را از آن خود کند. به جز این، یکی از بزرگ ترین مراکز پرورش کبک نیز در این محله قرار دارد.

جاده شاندیز را که زیر پا بگیرید، ویرانی و جاده سوران را پشت سر بگذارید، سمت راستتان محله حصار سرخ قرار دارد. با ورود به محله، رفتن تا انتهای خیابان و پیچیدن به سمت راست، قناتی پر آب و زیبا پیش رویتان سبز می شود. شنیدن صدای چهچهه پرندگانی که روی درختان اطراف استخر بزرگ و پرآب آواز می خوانند و نشستن روی فرش سبزی که با بارش های رحمت الهی زیر پایتان سبز شده، قطعا موجب می شود این لحظات از عمرتان کم نشود.

از کنار قنات که بگذرید درختی بزرگ و چند صد ساله در میانه میدان سنگ فرش شده توجهتان را جلب خواهد کرد که این روزها خشک شده، اما قرار گرفتن عَلم روی تنه و شاخه هایش، انگار دوباره زنده اش کرده است، با حال و هوایی دیگر. تماشای عَلم و کلاه خودهایی که روی درخت سوار شده، بی شک شما را به حال و هوای محرم خواهد برد. مراسم عزاداری پرشکوهی که محرم هر سال گرد این درخت برگزار می شود، باید تماشایی باشد. به جز این برگزاری آیین سمنوپزان محله حصار سرخ نیز تعریفی است. احمدزاده، مدیر میراث فرهنگی، می گوید: دو جمعه آخر اسفند، زنان محله در همین میدان جمع می شوند و دیگ بزرگی برپا می کنند و سمنو می پزند.

کنار همین میدان یک اقامتگاه بوم گردی با درِ زیبایش خودنمایی می کند. این اقامتگاه بوم گردی که با بازسازی و مرمت خانه صد ساله به شکل امروزش درآمده است، با اتاق های رنگارنگ و نقاشی های به سبک گلدوزی و باغ پرندگان و استخر و فضای سبز داخل حیاطش می تواند یک روز متفاوت را برایتان رقم زند.

هزینه هرشب اقامت با صبحانه محلی در این اقامتگاه 50 هزار تومان است.

گردشگری در مرتع و قنات

برای رفتن به کلاته ابراهیم خان به جاده اصلی شاندیز برمی گردیم و راه را ادامه می دهیم تا به شهر برسیم. بعد از میدان ولیعصر و میدان معلم، راهی پیش پاست که به روستاهای کمتر شناخته شده شاندیز می رسد. کاریز نو اکبری در ابتدای این راه و کلاته ابراهیم خان و گُراخک در انتهای آن با قنات ها، مراتع سبز و جاذبه های بکر گردشگری شان، یک شاندیزگردی متفاوت را برایتان رقم خواهد زد.

گردشگری مثل شیشه، شکننده است

مسیر 3 کیلومتری شاندیز تا کلاته ابراهیم خان به صحبت درباره وضعیت گردشگری طرقبه و شاندیز می گذرد. احمدزاده ضمن تعریف وجه تسمیه شاندیز که از «شاهان دژ» برگرفته شده است، می گوید: ما در طرقبه و شاندیز، پنج عارف سرشناس داریم که می تواند در زمینه گردشگری مذهبی و تاریخی گردشگران زیادی را به این خطه بکشاند. به جز این سنگ نگاره های کمرمقبولا و شترسنگ نیز ظرفیت تاریخی خاص خودش را دارد که خوشبختانه کار ایجاد پارک سنگ نگاره های کمرمقبولا توسط یک شرکت سرشناس تقریبا آغاز شده است. از لحاظ طبیعی نیز سرریز هفت رودخانه بینالود و ایجاد دره های زیبا اینجا را به یکی از تنفسگاه های مهم مشهد تبدیل کرده است و ما را وامی دارد در حفظ آن کوشا باشیم و اجازه ندهیم موج ویلاسازی مراتع را فراگیرد.

جمعیت ثابت طرقبه و شاندیز 70 هزار نفر است و جمعیت متغیر آن بر اساس آمار سال 97 از تردد حدود 28 میلیون خودرو و دست کم 60 میلیون زائر و مسافر به شهرستان طرقبه و شاندیز حکایت دارد.

رئیس اداره میراث فرهنگی طرقبه و شاندیز در پاسخ به پرسش ما درباره فعالیت های میراث فرهنگی برای تغییر ذائقه گردشگری مردم از رستوران گردی صرف در طرقبه و شاندیز به سمت طبیعت گردی و گردشگری مذهبی و تاریخی می گوید: این وظیفه رسانه است تا با معرفی مناطق زیبا و کمترشناخته شده به تغییر ذائقه مردم کمک کند. البته ما نیز تلاش هایی در این زمینه داشته ایم. امسال با همکاری آژانس ها یک اتوبوس گردشگری ویژه شاندیز راه اندازی کردیم تا گردشگران را از هتل ها و کمپ ها به شاندیز ببریم و نقاط کمترشناخته شده را به آنان معرفی کنیم. اما متأسفانه وضعیت آب و هوایی که نوروز امسال در کشور حکمفرما بود موجب کاهش چشمگیر تعداد گردشگران شد. این نشان می دهد گردشگری چقدر شکننده است و به چه راحتی با انتشار یک خبر آب و هوایی یا سیاسی می شکند.

البته تغییر سبک گردشگری بدون ایجاد زیرساخت ممکن نیست. این موضوعی است که اعضای شورای «کلاته ابراهیم خان» نیز بدان واقف اند و صحبت هایشان، نشان از تلاش آنان برای ایجاد زیرساخت های گردشگری و آشنایی گردشگران با جاذبه های این روستا دارد.

یک ابراهیم خان و یک کلاته

به روستای کلاته ابراهیم که می رسیم، اعضای شورای روستا را می بینیم که کنار قنات پر آب و زلال آن ایستاده اند. تقریبا همگی نام فامیلی شان «کریمی» است. اینجا یک روستای تقریبا جدید است که نوادگان «ابراهیم خان» یکی از سرداران نادرشاه در آن سکونت دارند و امروز جمعیتشان به هزار نفر می رسد.

روستاهای غرب شاندیز با رودخانه های پرآب شناخته می شوند و روستاهای این سمت به واسطه قنات هایشان معروف اند. قنات های روستای ابراهیم خان نیز با آب زلالش بسیار شهره است؛ چنان که در طول صحبتمان با اعضای شورا، آمدن مردم محلی و تورهای گردشگری با دبه های پلاستیکی و گالن های بزرگ به سمت این قنات برای برداشتن آب انگار موضوعی طبیعی جلوه می کرد.

کریمی، یکی از اعضای شورای روستا، می گوید: چند وقت پیش دکتر بسکی، آب این قنات را آزمایش کرد و گفت یکی از بهترین آب های معدنی ایران را دارد.

او همچنین به دیگر ویژگی منحصر به فرد قنات اشاره می کند و می گوید: این قنات دو رشته آب دارد که به یکی می گویند «رشته رو» و دیگری «نخ گود». اگر حتی یک کیسه پلاستیکی را بیندازید داخل نخ گود، فشار آب آن را بالا می آورد. درگذشته مردم به کلاه هایشان سنگ می بستند و پایین می انداختند و بعد از مدتی آب آن را بالا می آورد. این ویژگی می تواند یک جاذبه گردشگری شود. به جز این رسوب هایی که مانند کوه یخ در طول این سال ها در داخل قنات ایجاد شده نیز دیدنی است.

با توجه به برخورداری کلاته ابراهیم خان از این قنات های زیبا و همچنین درختان توت و کوچه باغ های زیبای آن دهیاری و شورای روستا تلاش دارد زمینه را برای حضور گردشگران آماده کند. آن ها مقداری از فضای اطراف قنات را سنگ فرش کرده اند و سعی دارند در آینده نزدیک سکو و آلاچیق نیز برای اقامت نیم روزه گردشگران آماده کنند. شش چشمه سرویس بهداشتی نیز اکنون برای رفاه گردشگران آماده شده است.

کریمی ها در پاسخ به سؤال ما درباره شیوه درآمدزایی از حضور گردشگر می گویند: ما فعلا قصد داریم گردشگران را با روستا و ظرفیت های آن آشنا کنیم و به همین دلیل ورودی یا عوارض نمی گیریم. بعدها می توان با ایجاد بازارچه محلی و فروش صنایع دستی و سوغات برای درآمدزایی مردم بومی فکر کرد.

قنات، مهم ترین سرمایه کلاته ابراهیم آباد است که این روزها ویلاسازی و توجه نکردن به حریم آن دغدغه اعضای شورا شده است. از آنجا که منبع قنات ها بیرون بافت روستا و در حریم شهرداری شاندیز قرار دارد، آنان رسانه ما را تریبون می کنند و از شهرداری می خواهند هنگام صدور پروانه ساخت یک استعلام را هم به حریم قنات اختصاص دهند.

بندر را معرفی نمی کنیم تا بکر بماند

بندر، جایی در میانه راه بیشه است؛ راهی که ابراهیم آباد را به ابرده می رساند. اما اهالی روستا علاقه چندانی به معرفی دقیق مکان آن ندارند. دل نگران اند از آسیب هایی که معرفی این مکان و حضور انبوه گردشگران می تواند به طبیعت بکر وارد کند. می گویند ترجیح می دهیم اینجا یک مکان بکر برای طبیعت دوستان باقی بماند. وقتی طبیعت سبز، آب زلال و درختان پیچ خورده دور آب را دیدیم، آن قدر این فضا در نظرمان رؤیایی آمد که به بومی ها حق بدهیم. بنابراین معرفی این مکان را به زمانی که فرهنگ طبیعت گردی و دوستی با طبیعت در میانمان رواج یابد، موکول می کنیم و راهمان را به سمت گراخک ادامه می دهیم.

گل رخ یا گبراخک؟

«گل رخ» یعنی دشتی که در فصل بهار پر از گل می شده و «گبراخک» یعنی محل زندگی گبرها، دو وجه تسمیه ای است که برای گُراخک ذکر شده است و یکی نشان دهنده وجه زیبایی و دیگری قدمت تاریخی اش است. این روستا که 8 کیلومتر تا شهر شاندیز و 5 کیلومتر تا کلاته ابراهیم آباد فاصله دارد به واسطه دشت ها و مراتع سرسبزش هرساله میزبان جشنواره «شیردوشان» در ماه اردیبهشت است؛ جشنواره ای که از اشتغال بیشتر مردم این روستا به شغل دامداری حکایت دارد.

در گراخک، میهمان خانه بی بی سکینه رجبعلی پور می شویم؛ بانویی خوش سلیقه که با آراستن خانه اش به وسایل قدیمی و پذیرایی با آجیل و خشکبار دست ساخته خود و تعریف از آداب و رسوم مردم قدیم گراخک با زبان شیرین محلی، یک تنه بار معرفی فرهنگ یک روستا را به دوش می کشد. «چهار چنار که گل کند، چهاردهَم رو پُر می کنم.» این جواب که نشان دهنده طبع شوخ و صمیمانه خانم رجبعلی پور به پرسش ما درباره سن و سالش است، آغاز صحبت از آداب و رسوم روستای گراخک می شود. او که شناسنامه ای برای روستایش تهیه کرده و به هیئت وزیران فرستاده است، برایمان از عروسی های هفت شبانه روزی و خواستگاری های خاص روستایشان تعریف می کند.

قبرستان تاریخی روستای گراخک، مقصد بعدی ماست؛ جایی سبز در دل کوه با انبوه درختان توت که سنگ قبرهایی تاریخی و جدید از دلش بیرون زده است.

مراتع و دشت های سبز این روستا می تواند محل مناسبی برای پیک نیک آخر هفته باشد. قالی بافی از هنرهای اصیل مردم این روستا بوده که این روزها کم رنگ شده است، اما بانوان روستا قصد دارند با کوچک کردن ابعاد قالی ها این هنر را دوباره در خانه هایشان احیا کنند.

جاده گردشگری و 3 کیلومتر خاکی

درحالی مسیر گراخک را به سمت کلاته ابراهیم آباد برمی گردیم که احیای جاده گردشگری نقل صحبت می شود؛ جاده ای که کلاته ابراهیم آباد را به ساغیشک، کاهو و روستاهای گلمکان متصل می کند.رضا عنایتی، دهیار ساغشک می گوید: 3 کیلومتر این جاده امروز تا روستای گیزی آسفالت شده است. آسفالت 3 کیلومتر دیگر تا کاهو می تواند روستاهای گردشگری منطقه شاندیز را به گلمکان و گلبهار متصل کند و یک جاده گردشگری ویژه شود. در حال صحبت هستیم که از کنار شش اسب می گذریم. احمدزاده، رئیس میراث فرهنگی طرقبه و شاندیز در جواب نگاه پرسشگرمان می گوید: به تازگی یک تور طبیعت گردی با اسب نیز در شاندیز راه افتاده است.

کاریز نو اکبری و قناتی سبز

قبل از بازگشتن به شاندیز سری هم به کاریز نو اکبری می زنیم؛ قناتی که برگ درختان و جلبک ها آن را به رنگ سبز درآورده و شکلی رؤیایی به آن داده است. گذراندن ساعاتی در کوچه باغ های شکوفه باران این روستا نیز می تواند گشت طبیعت گردی شما را کامل کند.